Üst teneffüs yolu infeksiyonları, sinuzit ,allerji, bronşit, faal ve pasif sigara kullanımı üzere etkenler, ayrıyeten ses kısıklıklarına neden olurlar.Akut larenjitde ses telleri beyaz görünümünü kaybeder,kızarık ve şiş bir hale gelir.
Sigara içenlerde bu enfeksiyon hali kronikleşir. Sistemsiz bir mukoza görünümü oluşursa biyopsi alınmalıdır.
Çocuklara sık bağıran anneler, sportif aktivitelerde tezarühat , öğretmen, amatör ses sanatkarı, duyma kayıplı şahıslar ile sık konuşmak, gürültülü ortamlarda ve çok kuru yahut tozlu ortamlarda bulunmak ve sık konuşmak, yük kaldırmak, nefesli çalgılar ses bozukluklarına yol açarlar. Bunlarda sesi yanlış alışkanlıklar ile çok kullanma sonucunda, ses teli nodülüdediğimiz sert, toplu iğne başı ufaklığında kitle veya ses teli polibi dediğimiz jelatin kıvamında, saplı yahut sapsız kitle oluşur.Ses tellerinin birbine değen uçlarındaki bu lezyonlar sayesinde ses kalitesi çabucak değişir. Kısık, soluk soluğa , zayıf bir ses oluşur.Ayrıca sigara içen ve sesini berbat kullanma alışkanlığı olanlarda Reinke ödemi(sigara polipi) dediğimiz ses tellerinin yelken üzere şişmesi ve sarkması ile karakterize diğer bir patoloji gelişir.Kaba ve kalın bir ses çıkar. Bunların tedavisi kolaydır, direkt larengposkopi ile mikroskop altında lezyonları çarçabuk çıkartırız.
Reflu larenjit yani mide asidinin ses tellerinin ardında göllenmesi, bilhassa sabahları kalkınca seste kısılma ve uzun bir ısınma devrinden sonra düzelme yapar. Ayrıyeten ağız kokusu, mide yanması, boğazda yanma ve boğaza bir şey takılıyormuş hissi oluşur.
Daha evvel geçirilmiş operasyonlar sırasında genel anestezi için kullanılan tüp, ses tellerinde reaktif dokular oluşturabilirler Bademcikleri almak yahut burun ameliyatları ses kalitesini değiştirebilirler. Lakin ses, ses terapisi ile 3-6 ayda stabilize olur.
Ses bozukluklarının en ürkütücü nedeni gırtlak tümörleridir.Devamlı ve gitgide artan şiddetde ve beraberinde bazen yutma zahmeti, kulağa yansıyan ağrı ve nefes alıp vermede rahatsızlık üzere şikayetleri de getiren bir ses kısıklığı mevcuttur.
Ses Problemleri
Sesimizin ne kadar kıymetli bir mesleksel araç olduğu elbet, tartışılmaz bir gerçek? Ses hastalıklarının pek birden fazla, (özellikle profesyonel ses kullanıcıları halinde gruplandırdığımız öğretmenler, davet merkezi çalışanları, din vazifelileri, avukatlar, ses sanatkarları ve tiyatrocular, siyasetçiler gibi) sesin yüksek performansla ve zorlanarak kullanılmasına bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu küme içerisinde bilhassa öğretmenler, birden fazla çalışana nazaran, daha fazla konuşmak zorunda kalmaktadır. Yapılan bir araştırma, başka profesyonel ses kullanıcılarına nazaran 32 sefer daha fazla ses sorunu yaşamaya yatkın olduklarını göstermektedir.
10 yaşında enerjik çocuklardan oluşan 50 kişilik bir sınıf düşünün. Üstüne, sınıftaki çocukların bastırmaya çalıştıkları fısıltıları, koridordoki sesleri, sokaktan gelen gürültüyü, onun üstüne de her tahtayı kullanışta havada uçan tebeşir tozunu ya da beyaz tahtaların kalemlerinden yayılan kokuyu ekleyin? Öğretmenler kalabalık, gürültülü, akustiği bozuk sınıflarda seslerini öğrencilere duyurabilmek için neredeyse bağırmak zorunda kalıyorlar. Bu eforun üstüne, çevresel faktörler de eklenince, daha sık ses rahatsızlığı yaşayan kümesi öğretmenler oluşturuyor. Konuşmaların birden fazla nefes verirken gerçekleşmektedir. Akciğerlerden gelen hava, ses tellerini titreştirerek, ses tonu oluşmasını sağlar.
Bu ses tonu; lisan, dudak ve yumuşak damak hareketleriyle farklı sesler haline dönüştürülür ve bu seslerin uyumuyla konuşma oluşur. Çıkardığımız sesin kalitesi ses tellerinin ne kadar rahat (ya da eforla) hareket ettiğiyle yakından alakalıdır. Ses telleri senkronize bir biçimde titreşirse, çıkan ses de kulağa beğenilen gelir. Fakat sert bir halde, zorlanarak bir ortaya gelirlerse, çıkan ses yalnızca güzel olmamakla kalmaz, ses telleri, kalıcı bir halde hasar görebilir. Her bağırma durumunda ses telleri birbirleriyle çarpışır. Bu durumun çok sık tekrarlanması halinde ses telleri ödemlenir, hareketleri kısıtlanır ve ses kısılır. Daha uzun vadede ise ses tellerinin üzerinde nodül ismi verilen küçük yapılaşmalar oluşur. Erken teşhis edildiğinde nodüller ses terapisiyle tedavi edilebilir lakin birden fazla olayda sesi makûs kullanma devam eder ve nodüller de büyür.
Cerrahi müdahale nodülleri ortadan kaldırsa dahi, nodülün oluş sebebini ortadan kaldırmadığı için, sıkıntıya lakin süreksiz bir tahlil sağlar. Pek çok öğretmen için; ses sıhhatini arttırmak ve çevresel faktörleri denetim altına alarak, günlük ağır ses kullanımının yarattığı travmanın büsbütün ortadan kalkmasa da asgarî düzeye inmesini sağlamak, ses kullanma halini değiştirmekle mümkün olacaktır. Ses sorunlarını önlemede değerli olan birinci adım, kişinin sesini tanımasıdır. Kişinin ses kalitesinin (yumuşak, kısık, hırıltılı, kalın v.b.) ve konuşurken sarfettiği eforun (rahat, iterek, zorlayarak, sıkıştırarak v.b.) farkında olması, nelerin değişmesi gerektiği konusunda yararlı ipuçları sağlayacaktır. Konuşma alışkanlıklarının yanı sıra yemek ve uyku sistemi, toplumsal alışkanlıklar, boş vakitlerin nasıl değerlendirildiği ve aile hayatı da ses kullanımını yine düzenlemede kıymet taşımaktadır. Bununla birlikte uzman bir konuşma ve lisan patoloğundan öğrenilecek tekniklerle, öğretmenler için mesleksel manada hayat, çok daha kolay olacaktır.
Ses Kullanımı Konusunda Öneriler
• Sesinizdeki değişikliklerin farkında olunuz
• Konuşurken iterek ya da zorlayarak ses çıkarmaktan kaçının
• Çok uzun cümleler kurmamaya çalışınız. Uzun cümleler, nefes dayanağınızın sonuna geldiğiniz sırada, tükenmek üzere olan yetersiz nefesle ses çıkarmanıza sebep olur.
• Sesiniz yorulursa, dinlendiriniz
• Sıkça yapılan boğaz temizleme hareketi ve öksürükler, ses tellerinizi tahriş ederek yıpratır ve sesinize ziyan verebilir. Bu nedenle, boğazınızı temizleme hareketinden kaçının, boğazınızı temizleme gereksiniminizi birkaç yudum su içerek ya da “hmmm” biçiminde mırıldanarak gideriniz
• Gün uzunluğu su içmeye çaba ediniz (8-10 bardak) . Nem, sesiniz için yararlı olacaktır.
• Sigara kullanmayınız.
• Çay, kahve ve alkol tüketimini azaltınız. Bu cins içecekler, ses tellerinizin kurumasına ve mukus/sekresyon (balgam) artışına sebep olabilir.
• Uykunuzu almaya ihtimam şovunuz. Uykusuzluk, seste yorgunluğa ve ödeme neden olur ve ses kısıklığına yol açar.
• Reflü sorununuz varsa, tedavisine başlamanız yararlı olacaktır
• Allerji ve nezle ilaçlarını hekim tavsiyesi dışında kullanmayınız
• Sınıf içindeki gürütüyü azaltmada, sesinizi zorlamanın dışında prosedürler geliştiriniz
• Mentollü nefes açıcılar, şekerler ve pastiller ses tellerinizin kurumasına yol açabilir. Bunların tüketiminden mümkün olduğunca uzak durmaya uğraş ediniz.
• Ses idmanlarınızı sistemli ve eksiksiz yapmaya ihtimam şovunuz.
• Seslerini yüksek bir kapasiteyle kullanmalarından ötürü öğretmenlerin sesleri, hasar görmeye daha yatkındır. Sözkonusu hasar ortaya çıkmadan, ses eğitimi almaları, önemli oranda iş gücü kaybına ve performans düşüklüğüne mani olacaktır.
• Şayet konuşmak sizin için özel efor gerektiren bir aktivite olmaya başladıysa, sesinizi kullandıktan sonra boğazınızda rahatsızlık ya da ağrı, sesinizde yorulma ya da kırılmalar hissediyorsanız, en kısa vakitte bir Kulak-Burun-Boğaz uzmanına müracaatınız.
Ses Sorunu Nedenleri Nodül
Nodül, sesin yanlışlı ve ağır kullanımıyla, ses telleri üzerinde oluşan nasırımsı yapılardır. Bunlar asla makus huylu lezyonlar değildir. Nodüller %90 oranda ses terapisi ve ses istirahatı ile tedavi edilebilirler. Ses terapisine karşılık vermeyen kimi seçkin olaylarda son deva olarak cerrahi tedavi gerekebilir. Ses terapisinde emel nodüllerin tedavi edilmesi ve bir daha oluşumlarının önlenmesidir.
Reflü
Hem çocuklarda hem yetişkinlerde görülebilen reflü, her vakit mide şikayeti formunda belirti vermez lakin yeniden de ses sorunlarının değerli bir sebebi olabilir. Bu hastalıkta mide asidi, mideden üste taşarak geriye gerçek kaçar ve uğradığı tüm dokuları hasara uğratarak ses telleri üzerine dökülür. Hastalarda sabah öksürükleri, sabah ses kısıklığı, ağıza acı su gelmesi, boğazda yanma, yutma zahmeti, boğazda yumru varlığı hissi, midede yanma/bulantı üzere belirtiler verebilir. Reflü, ses tellerinde hasar meydana getirerek, hem uygun hem de berbat huylu patolojilere taban hazırlar.
Sigara
Sigara, sesin en kıymetli düşmanıdır! Sigara kullanmak üzere, sigara dumanına maruz kalmak da teneffüs yollarınıza ve başta ses tellerinize hasar verir. Sigara nedeniyle ses tellerini oluşturan üç katmandan “reinke boşluğu” nda önemli ödem oluşur ve bu ödem seste kalınlaşma, çift ses oluşumu ve ses kısıklığına yol açar. Bu oranda yerleşmiş ödem lakin cerrahi yolla tedavi edilebilir. Kimi durumlarda nodül ve kist üzere oluşumlar da bu ödeme eşlik eder. Yapılacak cerrahi tedavi öncesinde kesin olarak sigaranın bırakılması ve sonrasında da cerrahiyi kesinlikle ses terapisinin izlemesi, ses tellerinin cerrahinin tesirlerinden sağlıklı olarak kurtulabilmesi, kişinin sağlıklı sese kavuşabilmesi sağlanmalıdır. Sigara, sesteki makûs huylu lezyonların yani gırtlak kanserinin de en kıymetli nedenlerindendir.
Polip
Sesini ağır kullanan şahıslarda, sesteki yıpranmaya hatta ani travmaya bağlı olarak polip oluşabilir. Polipler kesinlikle evvel cerrahi olarak çıkartılmalıdır zira bulundukları yerde patlamaları, üzerinde oldukları ses telinin hasar görmesine ya da oradaki varlıkları, karşı ses telinin hasar görmesine yol açar. Cerrahiyi kesinlikle ses terapisi izlemelidir ve cerrahinin tesirlerinin sağlıklı olarak atlatılabilmesi, güzelleşmenin tamamlanması ve yanlış konuşma alışkanlıklarının değiştirilmesiyle, bir daha birebir hasarın oluşma riskinin önüne geçilmesi gereklidir.
