Tiroid bezi nedir, nerede yer alır?
Gırtlağı oluşturan en büyük kıkırdak kalkana benzemesi nedeniyle Eski Yunanlılar tarafından kalkan manasına gelen tiroid sözüyle isimlendirilmiştir. Gırtlağın çabucak altında ve önünde, orta hatta yer alan salgı bezine de, bu kıkırdakla olan komşuluğu nedeniyle tıpkı isim verilmiştir. Tiroid bezi ortada birleşen sağ ve sol kısımlardan oluşmaktadır. Bu bezin önünde de üstten aşağıya uzanan kas gurupları ve boyun cildi bulunur. Bu organ bedenin pek çok dokusundan daha fazla damarlara sahiptir ve salgıladığı hormonları bu damarlar yoluyla kana verir ve metabolizmayı düzenleyen bu hormonlar tüm beden dokularına kan yoluyla taşınır. Yaşamsal kıymete sahip bu hormonlar metabolizmayı düzenler.
Tiroid bezinin çalışıp çalışmadığı nasıl anlaşılır?
Tiroid bezinin işlevleri hakkında en uygun bilgiyi beynin hipofiz ismi verilen kısmından salgılanan TSH hormonu verir. Bu unsur tiroid bezinde hormon salgılayan yapıları uyararak daha fazla hormon üretilmesini ve kana verilmesini sağlar. Tiroid bezi az çalıştığında hipofizden TSH nın kana verilmesi artar. Tiroid kendi kendine daha fazla hormon üretmeye başlarsa bu sefer hipofiz TSH üretimini azaltır ve kanda bakılan TSH ölçümü olağan hudutların altında kıymetler gösterir. TSH yanı sıra özgür T4 (FT4) ve özgür T3 (FT3) hormonlarının ölçümü de birtakım durumlarda tiroidin işlevleri hakkında bilgi verir ve doktorunuz tarafından laboratuardan istenir.
Tiroid bezi az çalışırsa ne olur?
Bu bezin az çalışması ve beden dokuları için gerekli ölçüde tiroid hormonu salgılanamaması hipotiroidi olarak isimlendirilir. Bu durumda kanda tiroid hormonlarının seviyesi düşer ve dokulara kâfi ölçüde hormon ulaşmaz. Beden işlevleri yavaşlar, hasta daha kolay üşümeye başlar, çabuk yorulur hale gelir ve kilo artışı, saç dökülmesi, ciltte kuruluk, kabızlık, unutkanlık üzere belirtiler ortaya çıkar. Hipotiroidi en sık bedenin bağışıklık sisteminin kendi dokularına savaş açmasıyla ortaya çıkan ve otoimmün tiroidit denilen tiroid bezi iltihabı, tiroid bezinin kanser yahut öbür nedenlerle ameliyatla çıkartılması yahut radyoaktif iyot (atom) tedavisi sonucu oluşur. Bu durum çoklukla ömür uzunluğu sürer ve hastanın hayat uzunluğu tiroid hormonunu hap biçiminde ağız yoluyla alması ve bir hormon hastalıkları uzmanının (endokrinolog) denetiminde olması gerekir.
Tiroid bezi çok çalışırsa ne olur?
Tiroid bezinin fazla çalışması ve dokular için gerekli olan ölçünün üzerinde hormon salgılamasına hipertiroidi ismi verilir. Dokulara olağanın üzerinde ölçülerde ulaşan tiroid hormonları bedende bütün işlevlerde artışa neden olur. Belirtileri kalp atışında hızlanma, çarpıntı, ellerde titreme, nemli cilt, sonluluk, huzursuzluk hali ve iştahsızlık olmadan kilo kaybıdır. Hipertiroidinin en sık nedenlerinden biri olan Basedow-Graves hastalığında bu bulgu ve belirtilere ilaveten göz kapaklarının çok açılması sonucu gözlerin çok büyük görünmesi ve dışarı çıkması da olur.
Basedow-Graves hastalığı dışında toksik (zehirli) nodüler guatr (tek yahut birden çok yumru barındıran tiroid) ve tiroidit te hipertiroidi nedenleri ortasındadır. Bu rahatsızlığın tedavisi 3 halde yapılabilmektedir:
- Ağızdan alınan ilaçlarla fazla salgılanan tiroid hormonlarının tesirlerinin yok edilmesi.
- Radyoaktif iyot (atom) tedavisi ile fazla çalışan tiroid dokusunun harap edilmesi ve salgılanan hormon ölçüsünde azalma sağlanması.
- Ameliyatla tiroid bezinin tamamının yahut tama yakın kısmının çıkartılması.
- Guatr nedir? Tiroid bezinin büyüdüğü durumlara guatr ismi verilir. Bu bir kanser nedeniyle olabileceği üzere, diyette yetersiz iyot alımına yahut karalahana üzere guatr yapan besinlerin alınmasına da bağlı olabilir. Tüm tiroid bezinin homojen bir halde büyüdüğü duruma diffüz guatr, tiroid bezi içinde nodüllerin (yumruların) yer aldığı duruma multinodüler guatr ismi verilir. Ultrason ismi verilen ve beden dokularına yollanan ses dalgalarının yansımalarını çok hassas bir formda kaydederek imaj oluşturan aygıtlar geliştikçe evvelce saptanmayan nodüllerin saptanmasıyla diffüz guatrların birçoklarının multinodüler guatr olarak sınıflandırılması kelam konusu olmuştur.
Tiroid nodülü nedir?
Tiroid bezi içinde aşikâr bölgelerdeki hücrelerin büyüyerek bir kitle, tiroidin öteki kısımlarına nazaran farklı yoğunluk ve sertlikte bir yumru oluşturmasına nodül ismi verilir. Nodüller tiroid bezi içerisinde tek olarak bulunabileceği üzere (soliter tiroid nodülü) tiroid içerisine yayılmış birden çok sayıda da olabilir. (multinodüler guatr) Ayrıyeten nodüller içeriklerine nazaran de solid nodül (sıvı içermeyen) ve kistik nodül (sıvı içeren) ikiye ayrılır.
Az ölçüde radyoaktif husus verilerek yapılan ve Tiroid sintigrafisi ismi verilen tıbbi görüntüleme sisteminde de nodüller soğuk nodül (fonksiyon görmeyen) ve sıcak nodül (fonksiyon gören) olarak ikiye ayrılır. Birçok nodül rastgele bir belirti vermez ve lakin yeteri kadar büyükse hasta tarafından fark edilir. Çok büyük nodüller hastanın boynunda diğerleri tarafından da çarçabuk fark edilebilen şişlikler oluşturur. Büyük nodüller ayrıyeten soluk ve yemek borusuna baskı yaparak birtakım belirtilere de yol açabilir. Çok hormon salgılayan nodüller üstte bulgu ve belirtileri sayılan hipertiroidi nedenidir. Ultrason isimli aygıtla yapılan tıbbi incelemelerde doktorun elle muayenesinde fark edebilmesi olanaksız olan milimetrik nodüller de görülebilmektedir, lakin genel olarak 10 milimetreden küçük nodüller tabipleri fazla endişelendirmez. Nodüllerin klinik kıymeti kanser barındırabilmeleri nedeniyledir. Çeşitli bilimsel çalışmalarda nodüllerin % 5 ila 10 unun makûs huylu (habis) olduğu bildirilmiştir. Bu risk kimi durumlarda daha da artar. Örneğin çocuklarda, erkeklerde, yaşlı hastalarda, çocukluk çağında baş ve boyun bölgesine rastgele bir nedenle radyoterapi (şua yahut ışın tedavisi) yapılan hastalarda, nodülle birlikte ses kısıklığı yahut uzunluğunda lenf bezesi bulunan hastalarda saptanan nodülün makûs huylu olma mümkünlüğü daha fazladır. Nodüllerin değerlendirilmesinde elle muayeneye ilaveten tiroid hormonlarının (T3, T4 ve TSH) ölçümü, nodülden iğne biyopsisi, ultrasonla nodülün ve kalan tiroid dokusu ile uzunluğunun incelenmesi süreçleri nodülün karakteri ve tedavi biçimi konusunda karar vermemize yardımcı olur. Evvelki yıllarda daha yaygın olarak kullanılan ve bedene radyoaktif hususlar verilerek çekilen bir filim olan tiroid sintigrafisi artık yalnızca özel kimi durumlarda başvurulan bir görüntüleme prosedürü halini almıştır. Teknolojinin gelişmesi ile çok daha ayrıntılı imajlar veren ultrason büyük ölçüde tiroid sintigrafisinin yerini almıştır. Tiroid nodüllü hastanın izleminde, hastadan alına düzgün bir hikaye, ve hastaya yapılacak yeterli bir muayenenin akabinde doktorlara en fazla bilgi veren ve muhtemelen en sık istenen temel incelemeler: TSH ve özgür T4 ölçümü, ultrasonla tiroidin ve uzunluğunun görüntülenmesi ve kuşkulu görülen nodüllerden ince iğne ile biyopsi alınması olarak sıralanabilir.
Tiroid ameliyatı ne vakit yapılır?
Aşağıdaki durumlarda tiroid bezinin bir tarafı yahut tamamı ameliyatla çıkartılması çoklukla uygulanan bir tedavi usulüdür:
- Nodülün kanser olduğunun saptanması yahut kanser kuşkusu uyandırması,
- Tiroid bezinin yahut nodülün yemek ve teneffüs borularına bası yapması ve yutma ve teneffüsle ilgili belirtiler vermesi,
- Tiroid bezinin yahut nodülün çok büyük olup hastanın manzarasını bozması,
- Tiroid bezinin yahut nodülün çok çalışıp hipertiroidiye yol açması
Tiroid ameliyatında nelere dikkat edilmeli?
Tiroid bezi gırtlak ve soluk borusunun başlangıç kısmının çabucak önünde bulunması nedeniyle ses teli sonu ile yakın komşuluk halindedir. Bu sonların ziyan görmesi önemli bir ses kısıklığına kadar gidebilen ses değişikliklerine yol açar. Ayrıyeten tiroidin art yüzeyinde her biri mercimek kadar boyutta sağ ve solda ikişerden 4 tane paratiroid ismi verilen bezler bulunur. Bu bezlerin salgıladığı hormonla kanda kalsiyum seviyesini ayarlar. Kalsiyumun kanda muhakkak bir seviyede tutulabilmesi için bu bezlerden en az ikisinin tam işlev görmesi kafidir. Lakin tiroidin her iki tarafının da çıkartıldığı ameliyatlarda 4 paratiroidin de istemeden çıkartılması ya da damarlarının ziyan görerek kansız kalmaları sonucu, kan kalsiyum seviyesinde sıklıkla süreksiz, lakin bazen de kalıcı düşmeler ortaya çıkabilir. Kan kalsiyumunda düşme hastanın elleri, ayakları ve dudakları etrafında uyuşmalara, kol ve bacaklarda kasılmalara, kramplara yol açabilir. Süreksiz kalsiyum düşmelerinde ağızdan yahut damardan verilen kalsiyum ilaçları kâfi olurken, kalıcı hormon eksikliği ve kalsiyum düşmesinde kalsiyum yanı sıra D vitamini de hastaya verilmelidir. Ameliyat sırasında üstte anlatılan değerli yapıların korunması ve ziyan görmemesi çok değerlidir. Cerrahın temel amacı tiroid bezini çıkartırken, bu hayati yapıları da korumak olmalıdır. Gerçek cerrahi teknik kullanan tecrübeli bir cerrahın elinde üstte aktarılan kalıcı komplikasyonların olma mümkünlüğü çok azdır.
Hastaya nasıl bir ameliyat tekniği uygulanmalıdır? Tiroid bezindeki sorun (kanser kuşkulu nodül yahut çok hormon salgılayan nodül) kimi vakit bezin yalnızca bir yarısına hudutlu olabilir. Bu durumda tiroidin sorun olan tarafını almak kâfi olacaktır. Bu halde ameliyat edilen tarafta bezin tamamını çıkartmak temeldir. Lakin bazen ameliyat sırasında, bazen de sonrasında yapılan patoloji incelemeleri tiroidin öbür yarısının da çıkartılması gereğini işaret edebilir. Bu hastalarda tiroid bezinin öteki yarısı da büsbütün çıkartılır. Birtakım durumlarda sorun tiroidin her iki tarafında da vardır ve tiroid bezinin baştan tamamının alınmasına karar verilebilir. Nadiren bezin bir tarafında, sıklıkla üst besleyici damarlara komşu ufak bir modül yerinde bırakılabilir. Lakin hastanın tiroid kanseri varsa cerrah birçok defa bezin tamamını çıkarmayı yeğlemelidir.
Sonuç olarak, tiroid bezinin cerrahisinde çağdaş uygulama, birtakım istisnalar dışında, ameliyat edilen tarafta bezin tamamını çıkartmak halindedir. Hatta iki taraflı tiroid ameliyatında bezin anatomik ek ve uzantıları da çıkartılmaya uğraş edilir. Bu formda yapılmayan ameliyatlar sonrası hasta için birtakım sakıncalar doğabilir:
- Çıkartılan taraftaki hastalık (örneğin nodüler guatr) ileride nüks ederse birebir tarafı tekrar ameliyat etmek hem daha güç olacaktır, hem de ikinci ameliyatta komplikasyon riski daha fazla olacaktır.
- Hastanın tiroid kanseri olması durumunda, ameliyat sonrası sağlıklı ve kanserli tiroid hücreleri tarafından salgılanan tiroglobülin isimli hususun tetkiki muhtemel nüksleri erken periyotta ele verecektir. Geride tiroid dokusu bırakılmışsa kanda saptanan tiroglobülinin bir nükse bağlı olarak mı salgılandığı, yoksa geride bırakılan tiroid dokusundan mı salgılandığı bilinemez. Bu durumda bu pahalı nüks belirteci o hasta için kullanılamayacaktır.
- Ayrıca tiroid kanserlerinin büyük bir kısmında ameliyat sonrası radyoaktif iyot (atom) tedavisi gerekli olabilmektedir. Her iki halde de geride tiroid dokusu bırakılmış olması önemli bir dezavantaj oluşturacaktır. Tiroid bezinin tamamı çıkartılmış hasta ise hem ameliyat sonrası takipler, hem de mümkün radyoaktif iyot tedavisi açısından daha elverişli bir durumda olacaktır.