Yutma bozukluğu; yiyecek ve içeceklerin ağız borusundan mideye geçişi sırasında kişinin boğazındaki ya da yemek borusundaki problemlerden kaynaklı yiyeceklerin ve içeceklerin kâfi müddette, düzgün olarak ya da yanlış bir biçimde nefes borusuna kaçmasıyla mideye iletilememesi durumudur. Yutma bozukluğuna tıp lisanında disfaji ismi verilir. Çok süratli yemek yenmesi ve yiyeceklerin düzgün halde yutulmaması üzere durumlarda da ortaya çıkar fakat bu durum anlık yutma bozukluğu ortaya çıkarır. Daima olarak devam eden yutma bozuklukları dikkate alınmalıdır. Yutma sırasında yiyecek ses tellerine kadar inerse ‘penetrasyon’, ses tellerinin aşağısına kadar inerse de ‘aspirasyon’ olarak isimlendirilen önemli bir durum ortaya çıkabilir. Yutma bozukluğu her yaşta ortaya çıkabilir lakin yaşlılarda, bebeklerde yahut beyin, hudut ve kas sistemini etkileyen hastalığı olan şahıslarda daha sık karşılaşılan bir durumdur.
Yutma Bozuklukları (Disfaji) Nelerdir?
– Ağız (Oral) Disfaji: Ağızda kaynaklanan bir problemden ötürü yaşanan yutma bozukluğudur. Çiğneme, lisan zayıflığı, katı ve sıvı besinleri boğaza taşıma sırasında hareket ettirmede zahmet yaşanması durumudur. Ekseriyetle nörolojik sorunlar (inme gibi) sonrası ortaya çıkar.
– Yutak (Farengeal) Disfaji: Yiyeceklerin ve içeceklerin yutulmasını başlatmakta, katı ya da sıvı besinleri yemek borusuna hakikat itmekte ve besinlerin yanlış yola gitmemesi için hava yolunu kapatmakta zahmet yaşanması sonucu boğazda yaşanan bir sıkıntıdır. Çoklukla Parkinson hastalığı, felç üzere nörolojik sorunlar sonrası ortaya çıkar.
– Mide borusu (Özofageal) Disfaji: Yutkunurken boğaz ve midedeki delikleri açıp kapatmakta ve yiyecekleri yemek borusuna itmekte zahmet yaşanması sonucu yemek borusunda oluşan bir problemdir. Bu durum ekseriyetle tıkanma ve tahriş nedeniyle gelişir ve tedavisi cerrahi müdahale ile gerçekleşir.
Yutma Bozukluğunun Nedenleri
– Felç, beyin travması, spinal kord zedelenmesi, Parkinson, Multiple Skleroz (MS), Amyotrophic Lateral Skleroz (ALS), Müsküler Distrofi, Serebral Palsi, Alzheimer üzere hudut sistemine bağlı hastalıkları
– Akalazya: Yemek borusunun alt ucundan bulunan alt özofagus kaslarının gevşemediği yani mideye yemek girmesine müsaade verecek kadar dinlenmemiş olmasıdır. Bu kaslarda bazen de zayıflama ortaya çıkabilir. Bu türlü durumlarda da besinler midede sindirilmeden boğaza geri gelir.
– Ağız, boğaz ya da özafagus kanseri, baş ve boyun zedelenmesi ya da cerrahisi, ağız hijyeni olmaması (eksik diş olması ya da dişlerin olmaması, çürük ya da uygun olmayan diş protezi kullanılması) takma dişlerin uygun olmaması) üzere durumlarda yutma bozukluğu baş ve boyun sorunlarına bağlı ortaya çıkabilir.
– Yemek borusu (özofagus) darlığı: Yemek borusunun dar olması reflü, doku yaralanmaları ve tümörlerden kaynaklı olup büyük lokmalı besinlerin yutulmasını zorlaştırır.
– Yabancı cisimler de yutma bozukluğu nedenidir. Bazen yiyecek ya da diğer bir obje boğaz ya da yemek borusuna takılarak kısmi bir tıkanıklığa neden olabilir. Bilhassa protez diş kullanımının yaygın olduğu yaşlılarda ve çocuklarda yemekler düzgün çiğnenmediği vakit boğaza takılma durumu oluşabilir.
– Reflü hastalığı olan şahıslarda mide asidinin üst kaçması sonucu yemek borusunda doku hasarları ortaya çıkabilir. Geri gelen besin ve asitler yemek borusunun alt kısmında spazm, yara izleri ve daralmalara yol açarak yutma zahmetlerine neden olur.
– Radyoterapi: Kanser tedavisinde uygulanan radyoterapi baş-boyun bölgesine uygulandığı vakit, yemek borusunda iltihaplanmaya sertleşmeye ve yara izlerine yol açarak yutkunma zahmetlerine sebep olabilir.
– Eozinofilik özofajit: Besin alerjisi ile bağlantılıdır. Yemek borusunda beyaz kan hücresi olan ‘eozinofil’ ismi verilen hücrelerinin denetimsiz olarak çok biçimde çoğalır ve sindirim sistemindeki hücreleri tesirler. Kusma ve yutma zahmeti üzere problemler yaşanır.
– Skleroderma: Dokuların sertleşmesiyle ortaya çıkar. Özofagus sfinkter kasının zayıflaması ile asitlerin yemek borusuna geri kaçması ve sık sık mide ekşimesi durumu yaşanır. Bu da yutma bozukluğuna neden olur.
– Farengeal divertikül: Boğazda ve bilhassa yemek borusunun üst kısmındaki küçük kesecikler ve besin birikintileri yutma zahmeti, ağız kokusu, tekrarlayan boğaz temizleme muhtaçlığı ve öksürme üzere durumların ortaya çıkmasına neden olur.
Yutma Bozukluğu Belirtileri
– Yutma sırasında zahmet çekme ve ağrı olması (odionfaji)
– Yutkunmanın olamaması
– Yutkunma sırasında ya da sonrasında öksürme ve tıkanıklık
– Yiyeceklerin boğaz, göğüs yahut göğüs ardında sıkışmış olma hissi
– Yeme ve içme sırasında ya da sonrasında sesin ıslak ve hırıltılı olma durumu
– Tükürük salgısında artış
– Kilo kaybı
– Yiyeceklerin burundan ya da ağızdan geri gelme durumu
– Sık sık mide ekşimesi yaşanması ve reflü durumu
– Ses kısıklığı
– Ağızdan yemek ya da sıvı akması yahut ağızda yemeklerin birikmesi durumu
– Yemek yeme alışkanlığında değişiklikler
Yutma Bozukluğu Tedavisi
Yutma bozukluğu tedavileri hastalığın altında yatan nedene ve hastalığın durumuna nazaran değişiklik gösterir. Bu durum bazen rastgele bir tedavi yapılmadan da kendi kendine geçebilir. Karmaşık yutma sorunlarının tedavisinde ise bir ya da daha fazla uzman tarafından yapılabilir. Yutma bozukluğu daima bir hâl almış ve sebep besbelli değilse alanında uzman KBB tabibi hastalık hakkında hastanın hikayesini dinler ve muayene eder. Bu muayenede sırasında kameralı görüntüleme sistemi olan, endoskoplar kullanılır. Gerekli görüldüğü durumlarda yemek borusu, mide ve on iki parmak bağırsağı incelemesi gastroenterologlar ile birlikte yapılabilir. Sindirim sisteminin baryumlu röntgen sinemaları de gerekli görülen durumlarda istenebilir. Birtakım durumlarda nörologla birlikte, yutma bozukluğunun hudut sisteminden kaynaklanıp kaynaklanmadığının kıymetlendirilebilir.
Yutma bozukluğu ilaç, yutma tedavisi ya da cerrahi müdahale ile tedavi edilebilir. Çoklukla yutma bozukluğu hastalığı mide asit salgısını azaltan ilaçlar ya da kas gevşetici ilaçlar kullanmaları önerilir. Yutma tedavisinin gerekli görüldüğü durumlarda, yutmadan sorumlu kasların güçlenmesi için uygun durumlarda idmanlar hastaya yaptırılır. Buna pozisyonel yutma tedavisi ismi verilir. Hastalara, yemeği ağızlarına muhakkak bir durumda almaları ve yutmak için bedenlerine daha kolay bir durum vermeleri öğretilir. Tedavide yiyeceklerin kolay ve inançlı biçimde yutulmasının sağlanması amaçlanır. Yutma refleksini harekete geçirebilecek hudutların uyarılmasına yönelik duyusal teknikler de kullanılmaktadır. Kimi yiyecek ve sıvıların yutması kolay olduğu için yutması en kolay yiyecekler tercih edilerek istikrarlı bir diyet programı oluşturulur.
Bazı gerekli görülen durumlarda da cerrahi operasyon gerçekleştirilebilir. Yemek borusunda bir daralma yahut yapışıklık mevcutsa, bu bölge genişletilebilir yahut açılabilir. Dilatasyon süreci buna bir örnektir. Yemek borusunda bir darlık varsa dilatasyon süreciyle küçük bir balonun yemek borusuna yerleştirilip şişirilmesiyle yemek borusu genişletilebilir. Yemek borusundaki kaslarda gevşeyememe sorunu varsa o vakit da botoks tedavisi uygulanabilir. Zatürre, yetersiz beslenme yahut sıvı elektrolit dengesizliği riski olan durumlarda mideye tüp takılarak tüpten beslenme de uygulanabilir.
Yemek yeme alışkanlıklarının düzenlenmesi de yutma bozukluğunun tedavisi için kıymetlidir. Yemek yerken yutma sırasında başın yavaşça öne eğilmesi, 90 derece dik konumla yemek yenilmesi ve yemekten sonra 15-20 dakika bu konumun korunması, yemek yerken konuşulmaması ve yemeğin yavaş yenilmesi, lokmaların ufak modüller halinde ağıza alınarak güzel bir formda çiğnenmeden yutulmaması gerekmektedir.
