Vücuttaki kasları hareket ettiren sonlar içinde en uzun kemik kanala sahip olan yüz hududu (fasial sinir), en sık felç görülen hudutlardan biridir. Bu felçlerin yaklaşık %90 kadarı sonun kanalının içinden geçtiği kulak kemiği içindeki hastalıklara bağlı olarak meydana gelir. Yüz felçlerinin en sık nedeni ekseriyetle kendi kendisini sınırlayan bir hastalık olan Bell paralizisi olmakla birlikte, kemikte tahribat yapan iltihaplar ya da orta kulaktan köken alan tümörler üzere patolojilerin de felce neden olabileceği akılda tutulmalıdır. Bu bölge hastalıklarının tedavisinin kulak burun boğaz hekimliği alanına girmesi nedeniyle yüz felci tanısı konulan hastalarda kesinlikle KBB değerlendirmesi yapılmalıdır.
Beyinden yüz sonu ile yüzün üst yarısına gelen hudut liflerinin bir kısmı tıpkı yüz yarısına giderken bir kısmı da çaprazlaşarak karşı yüz yarısına gitmektedir. Halbuki yüzün alt yarısını çalıştıran bütün hudut lifleri çaprazlaşarak yüzün karşı yarısındaki adaleleri uyarmaktadır. Bu nedenle beyinde bir tarafta meydana gelen patolojilerde yüzün karşı tarafında alt yarıdaki adaleler olaydan etkilendiği halde, üst yüz bölgesi kendisi ile tıpkı taraftaki sağlam beyin tarafından da ikaz aldığı için etkilenmeyecektir. Bu tip felçler “santral tip yüz felci” olarak, beyin sapı ve daha alt bölgedeki patolojilere bağlı oluşan felçler ise “periferik tip yüz felci” olarak isimlendirilmektedirler. Bu bulgu ayırıcı teşhiste kıymetli olmakla birlikte hududun periferik tip patolojilerinde de üst yüz yarısındaki uyarımın korunduğu durumların olabileceği unutulmamalıdır.
Yüz sonu beyinden çıktıktan sonra işitme ve istikrar sonu ile bir arada seyrederek kulak kemiği içerisine girer. İç kulak kanalı denilen bu bölgedeki patolojilerde yüz felcine işitme ve istikrar şikayetleri eşlik edebilmektedir.
Yüz hududu kulak kemiği içersindeki kanalda ilerlerken gözyaşı bezini uyaran, orta kulaktaki üzengi kemiğinin kasını uyaran ve lisanın 2/3 ön kısmında tat duyusunu alan, çene altı tükürük bezlerini çalıştıran kollarını verir. Hudut kulak kemiğinden çıktıktan sonra öne gerçek uzanır ve yanak tükürük bezi içinden geçerek yüzdeki mimik kaslarını uyaran kollara ayrılır.
Yüz felçlerinde gözyaşı salgısının, lisanda tat duyusunun ve üzengi adalesi işlevinin olup olmaması hastalığın oluştuğu bölgenin tayininde yardımcı bulgulardır.
YÜZ FELCİ NEDENLERİ
Yüz felci nedenleri çok çeşitli olmakla birlikte en sık görülenler akut süratli gelişen ve kronik- yavaş ilerleyici olarak iki gurupta toplanabilirler.
Akut süratli gelişen felçler:
- Sinir iltihapları
- Bell paralizisi
- Herpes Zoster
- Guillain-Barré sendromu
- Oto immün yüz felçleri o Lyme hastalığı
- AIDS
- Kawasaki hastalığı
- Travma
- Kulak kemiği kırıkları
- Basınç travması
- Doğum travması
- Orta kulak iltihapları
- Akut bakteriel
- Kronik bakteriel
- Kronik orta kulak iltihabında kemik içinde kemiği eriten doku (Kolesteatom) oluşumu
- Sarkoidoz
- Nörolojik hudut sitemi hastalıkları
Kronik-yavaş ilerleyen felçler:
- Habis tümörler
- Yanak tükürük bezi (Parotis) tümörleri
- Başka yerlerden sıçrayan (metastatik) tümörler
- İyi huylu tümörler (glomus tümörü, schwannoma)
- Kronik orta kulak iltihapları (Kolesteatom)
TEDAVİ
Yüz felçlerinin tedavisi neden olan faktöre nazaran değişiklik gösterir. Tedavideki gaye; olağan yüz görünümünün, istemli hareket esnasında yüz simetrisinin sağlanması, duygusal hareketlerin ve ağız, burun ve göz etrafı kas işlevlerinin sağlanmasıdır.
Bell Paralizisi:
Travma, tümör, enfeksiyon üzere bariz bir neden saptanamayan akut yüz felçleri Bell paralizisi olarak isimlendirilir. Nedeni kesin olarak bilinmemekle birlikte viral iltihaba bağlı, immün bir düzeneğe bağlı olarak oluştuğu kabul edilmektedir. Kendi kendini sınırlayan bir patoloji olan Bell paralizisi ilerleyici olmayıp ekseriyetle tabiatıyla düzelmektedir.
Bell paralizisinin tedavisinde felçten sonraki birinci 4 gün içerisinde başvuran hastalara, mani oluşturacak bir durum yoksa damar yoluyla uygun dozda kortizon daha sonra ağız yoluyla başlanan kortizon tedavisine 2-3 günde bir yavaş yavaş doz azaltılarak ortalama 15 gün devam edilmektedir. Kortizonun mide bağırsak sistemi üzerindeki yan tesirlerini önlemek maksadıyla mide kollayıcı tedavi verilmelidir. Etkenin virüs olma ihtimali nedeni ile tedaviye ağız yolu ile anti viral ilaç eklenmektedir. Yüz sonu işlevlerinin olmadığı periyotta yüz kaslarında incelme oluşumunun önlenmesi gayesiyle sıcak tatbiki, masaj ve yüz antrenmanları uygulanır. Beğenilen kurumaya bağlı oluşan keratit üzere komplikasyonların önlenmesi için korunma uygulanmaktadır.
Kortizon kullanımının sakıncalı olduğu durumlarda (kontrol edilemeyen şeker hastalığı, gebelik vs) kılcal damar sirkülasyonunu artırmaya yönelik tedavi verilebilir. Hastanın takibinde üç hafta sonunda düzelme varsa destekleyici tedaviye devam edilmekte klinik düzelme izlenmeyen hastalara elektrikle kas ikazım testi (EMG) yapılmaktadır. EMG de güzelleşme bulguları olan hastalarda izleme devam edilmekte, total ihtar kaybı olup düzgünleşme bulguları bulunmayan hastalarda Manyetik rezonans tetkiki yapılmaktadır. Bu tetkikte patolojinin yeri saptanan hastalarda uygun cerrahi teknikle hududun kanal içinde özgürleştirilmesine yönelik cerrahi uygulanmaktadır. Felç müddeti uzadıkça düzgünleşme kalitesi düşmektedir. Cerrahi müdahalenin en kısa vakitte yapılmasının yüz işlevlerinin en ülkü biçimde tekrar kazanılmasında en kıymetli faktör olduğu kabul edilmektedir. Bu nedenle yüz felci olan hastalarda erken devirde teşhis ve uygun tedavinin güzelleşmede değerli tesiri vardır.
Travma:
Yüz felci nedenleri içinde sıklık olarak ikinci sıradadır. Kulak kemiği kırıkları, cerrahi travma (cerrahi sırasında kaçınılmaz olarak oluşan zedelenmeler) ya da istem dışı cerrahi travma olabilir.
Kulak kemiği kırıkları:
Travmadan çabucak sonra oluşan yüz felçlerinde sonda kesi ya da zedelenme olduğu kabul edilir. Bu durumda mümkün olan en kısa mühlet içinde ameliyat yapılmalı ve patolojinin durumuna nazaran uygun cerrahi teknik ile sonun tamiratı gerçekleştirilmelidir. Travmadan bir mühlet sonra başlayan felçler ise hududun kanalı içinde şişmesine yahut kanamaya bağlı olarak oluşabilmektedir. Bu durumda tedavi Bell paralizisi üzeredir. Tedaviye karşılık vermeyen durumlarda cerrahi rahatlatma gündeme gelmektedir.
Akut ve kronik orta kulak iltihapları:
Akut orta kulak iltihabı sırasında görülen yüz felçlerinin tedavisinde damardan antibiyotik başlanmalı ve kulak zarına delik açılarak orta kulakta biriken iltihabın boşalması sağlanmalıdır. Ek olarak kortizon tedavisi uygulanabilir.
Kronik orta kulak iltihabı ile birlikte görülen felçlerde kolesteatom denilen kemiği eriterek büyüyen iltihap kitlesi bulunma bahtı fazladır. Felç kolesteatomun sona basısı ya da bölgesel inflamasyona bağlı olarak oluşmaktadır. Bu hadiselerde acil cerrahi müdahale gereklidir.
Herpes Zoster Otikus:
(Ramsey Hunt Sendromu) Varisella Zoster virüsüne bağlı olarak oluşur. Ekseriyetle beraberinde kulak kepçesinde, saçlı deride, yüzde yahut dudaklarda uçuk gibisi kabarcıklı lezyonlar bulunur. Bell paralizisinden farkı bulguların daha önemli olması ve ekseriyetle hudutta tam bozulmaya neden olmasıdır. Bilhassa hücresel tip immün yetmezlikli şahıslarda daha fazla görülür. Tedavide bu virüse özel anti viral ilaç kullanılmalıdır. Başka tedavi protokolü Bell paralizisindeki üzeredir.
Kulak kemiği dışı patolojiler: Ekseriyetle travma ya da yanak tükürük bezinden (Parotis) köken alan tümörlere bağlı olarak oluşmaktadır. Tedavide nedene bağlı olarak farklı cerrahi sistemler kullanılmaktadır.