Tiroid Bezi
Tiroid bezi, boynun ön, orta kısmında yer alan hormon salgılayan bir organdır. Ortama 20-30 gr tartısında olup, Uzunluğunda orta sınırın sağında ve solunda iki lob, bu lobları birleştiren ortadaki istmus ismi verilen kesim ve % 70-80 oranında bulunan piramidal lob ismi verilen bir küçük lobdan oluşur.
Bademcikler
Tiroid bezinde üretilen hormonlar genel olarak bedenin güç durumunu denetim ederler ve sirkülasyon, sindirim ve hudut sistemi başta olmak üzere bütün sistemlerin çalışmaları üzerinde kıymetli rol oynarlar. Çeşitli hastalıklarda bu hormonlarının fazla üretilip salgılanması (hipertiroidi) ya da olması gerekenden az üretilmesi ve salgılanması (hipotiroidi) kelam konusu olabilir. Salgının fazla olması durumunda çarpıntı olarak isimlendirilen kalbin süratli atması, çok iştah ve yemek yemeye karşın kilo kaybı, sonluluk, ellerde titreme, terleme, saç dökülmesi üzere şikayetler oluşurken salgının yetersiz olması halinde hareketlerde tartı, halsizlik, bedende su tutulması ve kilo artışı, ciltte kuruma, ses kısıklığı, barsak hareketlerinde azalma, adet düzensizliği üzere şikayetler oluşur.
Tiroid bezinin hastalıkları epeyce yaygın görülmektedir. Bilhassa son yıllarda tiroid iltihaplarının artması sonucunda tiroid işlev bozuklukları ve hipotiroidi orta yaş kümesinde ve bayanlarda daha sık izlenmeye başlamıştır. Türk toplumunda genel olarak her üç şahıstan birinde bir tiroid hastalığı bulunduğu söylenebilmektedir. Tirod bezi hastalıklarını öteki hastalıklardan ayıran değerli bir özellik tedavide grup çalışmasının gerekli olmasıdır. Bu takım ise hormon hastalıkları uzmanı (endokrinolog), radyoloji uzmanı, nükleer tıp uzmanı, patoloji uzmanı ve ameliyatı yapacak cerrahi branş uzmanından oluşmaktadır.
Guatr
Guatr, tiroid bezinin çeşitli sebeplerle büyümesine verilen isimdir. Guatr oluşumunda iyod elementinin besin ile yetersiz alınması, genetik yatkınlık, çevresel ve ferdî özellikler üzere değişik faktörler tesirli olmaktadır. Bilhassa iyot eksikliği ülkemizde guatr oluşumundaki en kıymetli etken olarak izlenmektedir.
Tiroid Nodülleri
Nodüller tiroid bezi içinde oluşan olağan tiroid dokusundan farklı yapıdaki hücre guruplarıdır. Toplumda çok sık karşılaşılan bir durum olan tiroid nodülleri ultrasonografinin (USG) yaygın olarak kullanılmaya başlanması ile daha fazla tespit edilir olmuştur. Bayanlarda erkeklere göre daha sık izlenen nodüllerin %95 i düzgün huylu olmasına rağmen %5 civarında nodül içinde kanser bulunabilmektedir. Nodüller işlevsel istikametten tiroid hormonu salgılayan (sıcak) ve hormon salgılamayan (Soğuk) nodül olarak ve anatomik olarak tek nodül (soliter) ve çok sayıda nodül (multinodüler) olmak üzere alt guruplara ayrılmaktadır. Nodüllerin sıcak ya da soğuk oldukları sintigrafi ismi verilen tetkik metodu ile anlaşılmakta, sayı, boyut ve içerikleri ise ekseriyetle USG ile anlaşılmaktadır.
Özellikle tek ve hormon salgılamayan (soliter soğuk) nodüllerde makûs huylu hastalık bulunma ihtimali öbür nodül tiplerine nazaran fazla olup bu risk %5-15 ortasındadır. Tiroid nodüllerinin makûs huylu olup olmadığını anlamakta tercih edilen en kıymetli metot nodüllerden ince iğne ile alınan biyopsilerdir. Bilhassa küçük nodüllerde kesimlerin hakikat noktalardan alındığından emin olmak için USG eşliğinde yapılan iğne biyopsilerinin teşhis koymadaki hassasiyeti %95-98 civarındadır. Yani bu teknikle kanser çok büyük oranda yakalanabilmektedir.
Tiroid kanserleri genel olarak çok saldırgan ve ölümcül kanserler olmayıp tiroid kanserine bağlı vefat oranları son derece düşüktür. Yeniden de tiroid nodülü nedeni ile ameliyat planlanan hastalarda nodülde kanser bulunup bulunmadığı ameliyattan evvel kesinlikle iğne biyopsisi ile araştırılmalıdır. Kanserli hastalarda tedavinin başarısı için tiroid bezinin geride hiç tiroid dokusu bırakmadan tam olarak çıkartılması gerekmektedir. İğne biyopsisi ile evvelce teşhis konulması yoluyla birinci ameliyatta tam cerrahi uygulanarak komplikasyon ihtimali yüksek olan, kalan kesimleri temizlemeye yönelik ikinci ameliyattan kaçınılabilmektedir. Kanser saptanmayan hastalarda bırakılan tiroid dokusunun işlev görmesi sayesinde hastaların hayat uzunluğu hormon kullanmaktan kurtulması sağlanabilse de hastalığın tekrarlama ihtimali ve kalan dokularda kanser gelişme riski üzere nedenler göz önüne alınarak bu hastalarda ameliyat kararı verildiğinde tiroidin tam olarak çıkartılması tercih edilebilmektedir.
Tiroid İltihapları
Tiroidit ismi verilen tiroid iltihapları düzgünleşme mühletlerine nazaran üç gurupta kıymetlendirilmektedir;
1. Akut tiroiditler (hızlı başlar ve kısa sürer)
2. Süreksiz tiroiditler (Bir yıldan az bir vakit devam eden)
a. Subakut tiroidit (de Quervain)
b. Ağrısız yahut sessiz tiroidit
c. Postpartum (doğum sonrası) tiroiditi
d. Radyasyon (genellikle ışın tedavisine bağlı) tiroiditi
3. Kronik tiroiditler (ömür uzunluğu devam eden)
a. Hashimoto tiroiditi
b. Atrofik tiroidit
c. Juvenil tiroidit
d. Riedel struması
Hashimoto tiroiditi;
Tiroid iltihapları ortasında en fazla görüleni hayat uzunluğu devam eden kronik bir tiroid patolojisi olan Hashimato tiroiditidir. Bu hastalığın kronik tiroidit, lenfositik tiroidit, lenfadenoid guatr ve otoimmün tiroidit üzere farklı isimleri da vardır. Toplumda tiroid hormonu yetmezliğinin (hipotiroidi) en sık nedeni tekrar Hashimato tiroiditidir.
Hakaru Hashimoto isimli bir Japon tabip tarafından tanımlandığı tanımlanmış olup otoimmun yani bedenin kendi dokularına hasar veren unsurlar üretmesi ile oluşan bir hastalıktır. Sebebi tam olarak bilinmemektedir fakat kimi faktörlerin Hashimoto tiroiditinin oluşmasında tesirli olduğu kabul edilmektedir. Bunlar içinde en değerlileri genetik faktörler, enfeksiyonlar, radyasyona maruz kalma ve son yıllarda hastalık sıklığının artmasında değerli rol oynadığı kabul edilen, iyotlu tuzların kullanımı ile fazla iyot alınmasıdır.
Hashimoto tiroiditinde antikorlar, tiroid hücreleri içinde bulunan kimi unsurlara saldırarak onları yok etmeye çalışır. Bu sırada kanda bulunan birtakım beden savunma sistemi hücreleri de tiroid bezi içine girer ve oluşan tepkiler tiroid hücrelerinin işlevini mahzurlar. İltihabın tesirleri ile kanda hormonun azalması tiroid hücrelerini çoğaltan düzenekleri uyarır ve tüm olaylar tiroidin şişmesine birebir vakitte birtakım kısımlarının hasar görmesine neden olur. Böylelikle tiroid bezi büyür yani guatr oluşur. Lakin, vakitle hasarlı bölgelerde düzgünleşme (nedbe) dokusu gelişir. Bu güzelleşme dokusu ölçüsünün giderek artması tiroid bezinin küçülmesi ile (atrofi) sonuçlanır.
Hastalığın rastgele bir devresinde hastada tiroid hormonu yetmezliği bulguları ortaya çıkabilir. Hashimoto tiroiditi ailevi yani genetik yatkınlığı olan bir hastalıktır. Bayanlarda daha sık olarak görülür ve yaş ile birlikte görülme sıklığı da artar. Bu nedenle kendisinde Hashimoto tiroiditi tespit edilen bayanların akrabağlarında da bu hastalık araştırılmalıdır. Bu araştırma kanda yapılan kolay bir hormon seviyesi testi (TSH) ile yapılabilmektedir.
Hashimoto tiroiditi tek hastalık olarak izlenebileceği üzere, tiroid nodülü, multinodüler guatr ve tiroid kanserleri üzere pekçok tiroid hastalığı ve öteki kimi otoimmun hastalıklalarla birlikte olabilir. Bunlar içinde en sık rastlanılan yeniden bir tiroid patolojisi olan Basedow-Graves hastalığıdır. Daha az sıklıkla hipoparatiroidi, Addison hastalığı ve kronik mukokutanos kandidatis, Tip 1 şeker hastalığı, myasthenia gravis, romatoid arthrit, sistemik lupus eritromatosis, Sjögren sendromu, polmiyalji, kronik etkin hepatit, primer safra yolları sirozu, dermatitis, otoimmun trombistopeni üzere otoimmun hastalıklarla birlikte bulunabilir
Bazı hastalarda hiç bir bulgu ve belirti olmayıp teşhis yalnızca kandaki antikorlarla konur. Kimi hastalarda ise yalnızca tiroid bezinde büyüme (guatr) mevcuttur. En sık karşılaşılan tablo ise tiroid hormon yetmezliği (hipotiroidi) bulgularıdır. Sigarada fazla ölçüde bulunan thiocyanate’ın tiroid hücrelerinde iyot taşınmasını olumsuz etkilemesi nedeni ile sigara içen hastalarda tiroid yetmezliği bulguları daha sık izlenmektedir.
Hashimato hastalığının teşhisinde kanda tiroid dokusuna karşı oluşan antikorlarının bir yahut ikisinin olumlu (antiTg yahut antiTPO) bulunması değerlidir. Birçok hastada tiroid hormon yetmezliği de olduğundan TSH ve hür T4 ölçülmesi gerekir.
Ultrasonografi, Hashimoto tiroiditinin teşhisinde çok yardımcıdır. Tiroid sintigrafisinde tiroid bezi içinde eşit olmayan aktivite dağılımı izlenir. Hashimato hastalığı nodüllerle birlikte de bulunabilir.
Tiroid hormonunun fazlalığı (Hipertiroidi yahut tirotoksikoz)
Tiroid bezinin fazla çalışmasına bağlı olarak tiroid hormonlarının fazla ölçüde salgılanması sonucu ortaya çıkan klinik tabloya hipertiroidi denilmektedir.
Tirotoksikoz ise fazla ölçüde tiroid hormonu alınması ya da tiroiditlerde olduğu üzere ani olarak çok ölçüde tiroid hormonunun tiroid depolarından kana boşalması üzere değişik nedenler sonucu kanda tiroid hormonlarının yükselmesine verilen isimdir. İki durumda da klinik olarak birebir bulgular izlenir.
Hipertiroidi’yi meydan getiren değişik nedenler mevcuttur. Bunları kabaca 4 sınıfa ayırabiliriz.
1. Tiroidin çok uyarılarak fazla hormon salgılaması:
a. Basedow-Graves hastalığı
b. Çok HCG
c. Hipofiz tümörleri
d. Çok iyot alınımı.
2. Tiroit nodüllerine bağlı gelişen hipertiroidi sebepleri
a. Toksik otonom işlevsel tiroit nodülü
b. Toksik multinodüler guatr
3. Tiroit zedelenmesine bağlı gelişen hipertiroidiler
a. Subakut tiroidit
b. Postpartum tiroiditi
c. Ağrısız yahut sessiz tiroidit
d. Radyasyona bağlı gelişen tiroidit
e. Akut supuratif tiroidit
4. Değişik nedenlere bağlı gelişen hipertiroidiler
a. T-3 yahut T4 hormonlarının çok alınması
b. Struma ovari
Basedow-Graves Hastalığı
Ülkemizde en sık rastlanan hipertiroidi nedenlerinden birisi Graves hastalığıdır. Hipertiroidi belirtileri, bazen yalnızca tiroid bezinin büyümesi (guatr) ya da göz ve deri belirtileri ile ortaya çıkabilir. Bedende tiroid dokusuna karşı antikor oluşumu sonucu meydana gelen (otoimmun) bir hastalıktır. Basedow-Graves hastalığında tiroid hücrelerinde tiroid uyarıcı hormonun (TSH) bağlandığı noktalara (reseptör) karşı antikorlar oluşur. Bu antikorlara Tiroit Reseptör Antikorları (TRAb) denir. Bunlar TSH reseptörleri ile birleştiği vakit tiroit hormon imalini TSH’dan daha fazla ölçüde artırır. Hastalığın oluşumunda genetik faktörler değerli rol oynar. Bu nedenle ekseriyetle ailede birden fazla bireyde ve bilhassa bayanlarda görülür. Hashimoto hastalığı da ailevi bir hastalık olduğundan bu iki hastalığa birebir aile fertlerinde rastlanılabilmektedir.
Stres ya da kimi virüslerin tesiri ile TSH reseptörleri değiştiği ve yabancı cisim (antijen) olarak algılanarak buna karşı antikor üretildiği de kabul edilmektedir.
Hastalarda fazla tiroid hormonu salgılanmasına bağlı klasik şikayet ve bulguların yanı sıra yüzde 25-50 olayda gözlerde dışa gerçek fırlamış manzarası oluşabilir. Bu bulgu ekseriyetle Basedow-Graves hastalığında görülmekle bir arada az olarak Hashimoto hastalığında ve hipotiroidide de görülebilir. Kimi hastalarda bu bulgu hafif seyrettiği için hastalar bunun farkına varmazlar. Yüzde 3-5 olayda ise nedeni aşikâr olmayan önemli rahatsızlıklar oluşur.
Bu hastalık, tiroit işlevlerindeki bozukluklardan kaynaklanmaz. Her iki hastalık ta birbirinden bağımsız olarak gelişir. Bazen hipertiroidi olmadan da egzoftalmi gelişebilir. Bu hastalığa ötiroit Graves hastalığı denir. Egzoftalminin oluş düzeneği şimdi tam olarak anlaşılmış değildir.
Bütün tiroid kanserlerinde birinci tedavi seçeneği ameliyattır. Bu ameliyatta tiroid bezinin geride hiçbir tiroid dokusu bırakılmadan eksiksiz olarak çıkarılması mecburidir. Ameliyat sonrasında kanserin çeşidine nazaran değişen ek tedavi teknikleri uygulanır. Tiroid nodülü ameliyatlarından evvel iğne biyopsisi yapılması hastaya en uygun teknikle ameliyat yapılması imkanı verir. İğne biyopsisinde kanser saptanmayan lakin kanser kuşkusu yüksek hastalarda ameliyat sırasında süratli mikroskobik inceleme (frozen) yapılarak karar vermek gerekir. Ameliyat sırasında süratli mikroskobik inceleme ile kanser saptanan hastalarda ameliyatın tiroid dokusunu büsbütün çıkartacak halde yapılması en uygun cerrahi yaklaşımdır. Kanser tanısı ile yapılan ameliyatlarda, ameliyat sırasında tiroidin yakın etrafında yer alan lenf düğümleri de çıkartılmalı ve mikroskobik olarak kanserin bu düğümlere sıçrayıp sıçramadığı ortaya konmalıdır. Ameliyat sonrasında kanser olduğu anlaşılan ve ameliyatta tiroid bezinin bir kısmı çıkarılmadan bırakılmış olan hastalarda; kalan tiroid dokusu sonradan yapılacak ek tedavilerin muvaffakiyet talihini olumsuz etkilediğinden kalan modüller kesinlikle ikinci bir ameliyatla tümüyle çıkarılmalıdır.
