Koku çok eski çağlardan kalma bir duyudur ve havada , suda yahut karada yaşayan canlıların çabucak tamamında bulunur. İnsanlarda , bu duyu sistemi yiyecek ve içeceklerin tadını almada , inançlı bir halde beslenmede hayat kalitesinde değerli rol oynar. Birtakım hastalarda koku kaybına bağlı olarak bariz ruhsal , hatta fizikî ve toplumsal bozukluklar görülür. En sık yemek pişirme ile ilgili kazalar daha az olarak bozulmuş yemek , gaz kaçağını fark edememek ve yangın kokusunu alamamak koku duyusunun bozukluğuna bağlı olabilecek tehlikelerdir.
Tat duyusunun azalması olfaktör reseptörlerin resen retronazal uyarılması sonucu oluşan lezzet duyusunun kaybını gösterir. Dikkatli bir doktor koku bozukluğunun ALZHEİMER hastalığı , PARKİNSON hastalığı , MULTİPL SKLEROZ , FRONTAL MENİNGİOM , NAZOFARENKS KARSİNOMU ve KRONİK RİNOSİNÜZİT üzere birçok önemli hastalığın erken habercisi olabileceğini unutmamalıdır.
Olfaktör epitel yalancı çok katlı prizmatik epitel yapısında olan olfaktör nöroepitel ; kribriform plakta , septumun üst kısmında ve hem üst hem de orta konkada yer alır. Bipolar reseptör hücreleri nazal kaviteden beyefendisine kadar ulaşır. İnsanlarda silyaların toplam yüzeyi 22 cm2 iken Alman Shepherd köpeğinde ise 700 cm2 ‘ yi geçer.
Önemli olan gerçek şu ki , koku işlev azalması olağan yaşlı bireylerde az değildir ve yaşla birlikte besbelli biçimde azalır. Sigara kullanımı bu etkiyi arttırır.
KOKU BOZUKLUKLARI
Anosmi; koku alma yeteneğinin kaybıdır.
Hiposmi yahut Mikrosmi ise koku alma yeteneğinin azalmasıdır.
Hiperosmi ; kokulara çok hassaslık olarak yorumlanır.
Disosmi; makûs yahut bozuk algılanan koku duyusudur.
Parosmi ve kakosmi koku kalitesinde bozulmadır.
Pantosmi ise koku uyaranı olmadan koku algılanmasıdır.
Olfaktör agnozi ; koku sürece süreci , lisan ve genel işlevler olağan olmasına karşın koku algısının olmamasıdır. Agnozi serebral enfarkt ve ensefalit geçirmiş hastalarda görülebilir.
Presbiosmi terimi yaşa bağlı koku duyusunda azalmayı tabir eder.
İLETİM TİPİ YAHUT SENSÖRİNÖRAL KOKU BOZUKLUKLARI
Kimyasal duyu bozuklukları birçok sebepten kaynaklanabilir. Baş travması anosmi yahut hiposmi yapar. Benzeri olarak toksik hususların , ilaçların ve sistemik hastalıkların farklı tesirleri olabilir. Genel olarak işlev bozukluğu 2 yolla olur.
-
İletim yahut taşıma yollarındaki bozukluktan ( örn; sinonazal hastalık )
-
Sensörinöral bozukluktan ; bu olfaktör epitelin direkt etkilenmesi yahut merkezi olfaktör nöral yapılardaki yaralanma ( örn, tümörler ve öteki kitlelerin olfaktör traktusa bası yapması ) sonucu olur.
ANOSMİ Ve HİPOSMİ’NİN SIK GÖRÜLEN NEDENLERİ
Geçirilmiş üst teneffüs yolu enfeksiyonları , baş travması , nazal ve paranasal sinüs hastalıkları , nörodejeneratif hastalıklar ( ALZHEİMER hastalığı , PARKİNSON hastalığı ) , müdahaleler ( septoplasti , konka rezeksiyonu ve radyo terapi ) , burun içi neoplazmlar ( inverted papillom , hemanjiom ) , baş içi tümör ve lezyonlar , epilepsi , psikiyatrik hastalıklar , çevresel kimyasallara maruz kalma ve hipotiroidi sayılabilir.
FİZİK MUAYENE
Anterior rinoskopiye kıymet verilerek tam bir kulak burun boğaz muayenesi yapılır. İnce kesitli koronal paranasal tomografi gerekir. Beyin bilgisayarlı tomografisi gerekebilir. Yüksek rezolüzyonlu BT , sinonazal enflamatuar hastalıkların değerlendirilmesinde kullanılan tetkiktir.
Koku bozuklukları olan hastalar meskende kâfi sayıda duman ve gaz dedektörü bulundurma konusunda uyarılmalı ve mümkünse gazla çalışan aletleri elektrikli olanlarla değiştirmelidir.
Burunda kuruluk olan hastalarda tuzlu su spreyleri ve ilaçlar koku işlevini güzelleştirebilir. Sigaranın bırakılması kıymetli oranda koku işlevini düzeltebilir. Sistemik steroid tedavisi iletim tipi kaybı olanlarda tedavi edicidir.
Sonuç olarak son yıllarda bahis ile ilgili araştırmalar koku bozukluğunun Alzheimer hastalığı ve idiopatik Parkinson hastalığını da içine alan geniş bir hastalık kümesi ile birlikte olduğunu göstermektedir.
Önemli Noktalar :
Üst teneffüs yollarının viral ve bakteriyel enfeksiyonları,
Çevresel ve endüstriyel kimyasal unsurlar ve kronik burun hastalıkları nedeniyle mukoza ve olfaktör reseptörlerle ilgili periferik hasar sık görülür.
Olfaktör nöroepitelde ödem ya da üzerindeki mukus değişikliklerinin rolü olmasına karşın , iletim tipi faktörlerden ötürü olan koku kaybı alerji yahut nazal polipozisi içerir.
Olfaktör işlevi tekrar düzenleyen tedavilere örnek olarak ; alerji tedavisi , topikal ve sistemik kortikosteroidler , antibiyotikler ve endoskopik sinüs cerrahisi dahil çeşitli cerrahiler sayılabilir.
