Gelişim Nedir?
Çocukluk çağı, döllenmeden başlar ve ergenliğin tamamlanmasına kadar devam eder. Büyüme ve gelişme çocukluk çağında birbirine karışan iki kavramdır. Çocuğun gelişimi sorulduğunda ailelerin akıllarına öncelikle uzunluk ve kilo bilgileri gelir. Halbuki çocukluk, her alanda süratli bir değişimin yaşandığı süreçtir. Hücrelerin, baş ve vücudun büyümesi, kas gücünde artış, toplumsal bağlantı, algılama, konuşma, davranış, ahenk üzere hem büyüme hem de gelişimle ilgili olaylar birlikte gerçekleşir.
Büyüme, daha çok uzunluk ve kilo üzere bedenin boyutlarındaki değişimi anlatır, gelişme ise davranış ve becerilerdeki değişimi açıklar. Bu nedenle çocuğun gelişimi konuşulduğunda öncelikle toplumsal, hareket, lisan, konuşma, zihinsel, ve uyumsal alandaki maharetleri ve davranışları sözkonusudur.
Bebeğimin Gelişimi Nasıl Değerlendiriliyor” (Nörogelişimsel Kıymetlendirme Nedir?) :
Bebeklerin anne karnında başlayan ve ömrün birinci günleriyle birlikte kazanmaya devam ettikleri marifetleri vardır. Örneğin doğduğu anda bir bebeğin seslere reaksiyon vermesi beklenir ya da birinci bir iki ay içinde annesinin yüzüne dikkatle bakması hatta gülmeye başlaması gerekir. Gelişim basamakları denilen bu hünerlerin beklenen yaşa nazaran denetim edilmesi ile kolay seviyede kıymetlendirme yapılır. Bebeklik devri zihinsel, duyusal, hareket, lisan ve toplumsal gelişimin süratle gerçekleştiği bir periyottur. Bu nedenle olabildiğince erken periyotta bebeğin bu alanlara yönelik maharetlerinin yaşına uygunluğunu denetim etmek değerlidir. Gelişim basamakları ile birlikte anne-bebeğin günlük hayat tertibini, anne ile bebeğin ortasındaki bağlantı kalitesini, annenin ruh sıhhatini ve bebeğin büyüdüğü ortamın gelişimini destekleyici olup olmadığının denetim edildiği görüşmeler “nörogelişimsel değerlendirme” olarak tanımlanır. Bu kıymetlendirme anne-baba ile görüşme, bebeğe sunulan işitsel, görsel, dokunsal malzemelerle tepkilerini gözlemlemek, yaşı ilerledikçe oyun ve oyuncak kullanarak bağlantı kurmak formundadır; kan, idrar testleri ya da görüntüleme süreçleri gerektirmez. Kıymetlendirme sonrasında gelişimde bir sorun düşünülürse tanılama için sözkonusu tetkikler tabip tarafından planlanır.
Gelişimsel kıymetlendirme sırasında bebeklerin gelişim marifetlerini denetim etmede standart araçlar kullanılmaktadır. Dünyada farklı isimlerde pek çok gelişimsel kıymetlendirme araçları kullanılmaktadır ve bu araçların çabucak hepsi misal içeriktedir zira gelişim marifetleri beyin gelişimiyle bağlıdır ve birinci 3 yaşta beyin, dünya üzerindeki her bebekte benzeri süreçte ilerler. Bir İspanyol bebek de 3-5 ay ortasında uzanmaya başlar, Türk bebek de. Birinci sözlerini dünyadaki her bebeğin bir- birbuçuk yaş ortasında kullanması beklenir. Ülkemizde gelişimsel kıymetlendirme sırasında en sık kullanılan ölçekler Denver II Gelişim Tarama Testi (DGTT-II), Bayley Bebekler İçin Gelişim Ölçeği- III (BBGÖ III) ve Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE) dir.
Her Bebeğe Gelişimsel Kıymetlendirme Yapmak Gerekir mi?”
Doğumdan itibaren her yıl okula başlayana kadar her çocuğun gelişimsel değerlendirmesinin yapılması gereklidir. Sağlıklı çocukların izlemi sırasında “Riskli Bebek” tarifi içinde olanlar daha sık aralıklarla kıymetlendirilebilir. Erken doğum ve/veya çok düşük doğum tartısı, doğumdan itibaren az kilo alımı, uzun mühlet hastanede kalma, kronik ve ağır seyreden hastalıklar, işitme ve görme duyularında yetersizlik, ikiz-üçüz doğumlar, annede diyabet, tiroit, depresyon olması, ebeveynin alkol ve uyuşturucu kullanımı, yoksulluk, çok genç ya da çok ileri yaşta anne-baba olmak, tek ebeveynlik, kâfi toplumsal takviyenin olmaması, anne babanın çocuk gelişimi bilgisinin yetersizliği ve bebeğe uygun yetişme ortamının sunulmaması risk faktörleridir. Elbette her erken doğan bebek gelişimle ilgili bir meşakkat yaşamaz lakin vaktinde doğan bebeklere nazaran daha fazla risk altında olmaları nedeniyle “riskli bebeklerin” gelişimsel denetimleri daha değerlidir. Erken tanılama, tedavi ve erken dayanak programları için gelişimsel kıymetlendirme kesinlikle yapılmalıdır.
Hangi sıklıkta gelişim değerlendirmesine götürmeliyim?
İki yaşından sonra çocuğun hiç bir sıhhat sorunu olmasa bile 6 ay-1 yıl aralıklarla gelişimin denetim edilmesi gereklidir. Gerek birinci 2 yılda gerekse sonraki yıllarda nizamlı denetimlerde gelişim değerlendirmesi sonucuna nazaran kıymetlendirme sıklığı 3 ayda bir olacak formda artırılabilir zira bebeklerin gelişimi bilhassa birinci 3 yaşta çok süratlidir ve destekleme konusunda vakti dikkatli kullanmak gerekebilir
Gelişimsel kıymetlendirme kesinlikle bir sorun olması şartına bağlı değildir. Birebir aşı programı üzere bebeğin hayatını sağlıklı sürdürmesine imkan sağlayan hami tedbirleri oluşturmak ana amaçtır. Bununla birlikte bir çok hastalık ve bebeğin gelişimine uygun olmayan ortamın varlığı evvel gelişimde bozulma ile birinci belirtilerini gösterir. Bu nedenle erken tanılama gayeli da kıymetlendirme yapılmaktadır.
Uygulanan Testler
Denver 2 (Gelişimsel Tarama Envanteri) 0-6 yaş çocukların gelişimini, şahsî – toplumsal maharetlerini, ince el hareketlerini, büyük beden hareketlerini ve lisan işlevlerini ölçerek çocukların motor ve mental gelişimini inceleyen bir testtir.
Geçta (Gazi Erken Çocukluk Gelişim Testi)0–72 ay Türk çocuklarının gelişimlerini detaylı olarak değerlendirebilecek, eğitim yaşantılarının düzenlenmesinde ve çocuklardaki gelişimsel geriliklerin erken tanılanmasında kullanılabilecek bir gelişim kıymetlendirme aracıdır.
Agte (Ankara Gelişim Tarama Envanteri)Bu test, bebek ve çocukların gelişimi ile ilgili derinlemesine ve sistemli bilgi sağlayan bir kıymetlendirme aracıdır. Aileye çocuğun gelişimi ilgili sorular sorarak uygulanan bir testtir.
Bayley-3 Gelişimsel Kıymetlendirme Ölçeği
Wisc-R zeka testi : 6–16 yaş kümesine yönelik uygulanan bir zeka testidir. Bu test ferdi olarak uygulanan bir testtir. Uygulaması 1 – 2 saat sürmektedir.Testte her alt testin soruları test yönergesine uygun bir biçimde çocuğa yöneltilir ve çocuktan sorulan soruları yanıtlaması istenir. Cevaplar matbu forma işlenir.
GOBDÖ-2-TV, Gilliam Otistik Bozukluk Derecelendirme Ölçeği-2 Otistik bozukluk gösteren bireyleri tarama otistik bozukluk gösteren bireyleri tanılama, ağır seviyede davranış sorunlarını kıymetlendirme,davranışsal ilerlemeyi belirleme/değerlendirme, kişiselleştirilmiş Eğitim Planı (BEP) için emelleri belirlemede kullanılır.3 ile 23 yaş ortasında değişen bireylere uygulanabilir.
Metropolitan Okul Olgunluk Testi:Bu test okula yeni başlayanların birinci sınıf talimatlarını anlamaya hazırlıklı olmalarını sağlayacak olan özelliklerini ve muvaffakiyetlerini ölçmek üzere hazırlanmıştır. Test çocukları anaokulun sonunda yahut birinci sınıfın başlangıcında incelemek için kullanılmaktadır. Test 5,6 -6 yaş çocuklarına uygulanmaktadır. (40dak)
Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeği: 60-78 aylık çocukların her gelişim alanında ve temel maharetlerde ilköğretime ne seviyede hazır olduğunu tespit etmek hedefiyle Türk çocuklarına has olarak geliştirilmiş ve standardizasyonu yapılmış bir ölçektir. (45dak)
Gessel Gelişim Figürleri Testi:2-6 yaş ortası çocuklara uygulanır. Kolaydan zora gerçek sıralanmış 9 biçimden ibarettir. İtemler her yaşın düzeyine nazaran düzenlenmiştir. Bu test ile gelişim yaşı bulunur.
Goodenough-Harris İnsan Resmi Çizme Testi:Çocuğun yaptığı fotoğraflar aracılığı ile çocuğun zekası hakkında ilişki kurmayı amaçlayan bir testtir. Bireylerde zihinsel gelişmeyi ölçmek için kullanılan bir testtir. ( 4-11yaş)
Catell 2A Zekâ Testi (Catell Culture Free intellegence Test): 7,6-14 yas ortasındaki çocuklara uygulanan 25 dakika süren bir zekâ testidir. Zekânın soyut alandaki fonksiyonunu saptamaktadır.
Benton Görsel Bellek Testi: 8 yaş ve üstü çocuklara uygulanan uzun periyodik ve kısa müddetli bellek ile ilgili bilgi verir.
Peabody Söz Manaya Testi: Test 100 fotoğraftan oluşmaktadır. Çocuğun 100 resme bakarak gerçek olarak tanımlaması istenir. Aldığı hakikat sayısına nazaran çocuğun alıcı lisan gelişim yaşı ortaya çıkar. (3-10yaş arası)
Frostig Gelişimsel Görsel Algı Testi: 4yaş 6ay ile 7yaş 11ay ortasındaki çocuklara uygulanır, dikkat, görsel algı , el-göz uyum düzeylerini ölçer. (45dakika)
Porteus Labirenti: 5,6– 14 yaş ortasındaki çocuklara uygulanan zekânın performans kısmını ölçen bir testtir. 12 labirentten oluşmaktadır.
Bender Gestalt: 9 kolay çizimden oluşan görsel motor algılama, performans testidir. yaş sonu 5yaş6ay ile 11 yaş ortasıdır. (Görsel algı sorunları, dikkat dağınıklığı, Nörolojik sorun, öğrenme zahmeti hakkında bilgi verir)
Burdon Dikkat Testi: 10 yaş üstü çocugun dikkat gücünü ölçmek amacıyla kullanılır.
ÇİZGİ (Hacettepe Artikülasyon Testi) konuşma sesleri kazanma gelişiminde gecikme görülen cocuklarda kullanılır.
PLS-4 (Preschool Language Scale)1-6 yaş ortası cocukların alıcı lisan ve söz edici lisan yaşını ölçer.
M CHAT Otizm tanısı alma riski olan çocukların 18 aylıktan itibaren belirlenmesi için kullanılır
HÜOÇG( Hacettepe Üniversitesi Okul Çağı Gelişim Kıymetlendirme Denetim Listesi)
Stres Seviyesi Ölçeği (ilköğretim-ortaöğretim-lise devri çocuklarına uygulanan,stres seviyesini belirleyen bir testtir.)
Erken Müdahele Programları;
ETEÇOM (etkileşim temelli erken çocuklukta müdahele programı) ; Down Sendromu, Otistik bozukluk (Otizm), Serebral Palsi, Zihinsel Yetersizlik, Gecikmiş Lisan ve Konuşma, Nedeni aşikâr olmayan Gelişimsel Gerilik, Pramatüre/Düşük Doğum Tartısı üzere farkı durumları olan çocuklar ve ebeveynler ile çalışılır.
DİKDE – PARE
Dikde, konuşma gecikmesi olan çocuklara yönelik uygulanan lisan ve konuşma eğitimi metodudur. Dil gecikmesi ve dinleme bozukluğu düşünülen çocuklarda 18 aydan itibaren yürütülmeye başlanmaktadır.
Öncelikle konuşma gecikmesi olan çocuklara yönelik uygulanmaktadır. Lisan gecikmesi ve dinleme bozukluğu düşünülen çocuklar ile gelişim geriliği, uyaran eksikliği, yaygın gelişimsel bozukluk spektrumu hastalıkları ve nörolojik-genetik-metabolik hastalıkları olan çocuklarda da 18 aydan itibaren lisan gelişimini destekleyici metot olarak uygulanabilir.