Baş dönmesi aslında bir hareket illüzyonudur. Aslında dönen bir şey yoktur. Etrafta hareket eden bir cisim olmadığı halde kişi kendisinin ya da etrafındaki eşyaların hareket halinde olduğunu hisseder. Baş dönmesi aslında istikrar sistemindeki bir bozukluktan kaynaklanır. İstikrar beyin tarafından sağlanan kompleks bir düzenektir. İç kulaktaki istikrar organı, gözler ve kas iskelet sistemindeki reseptörler istikrar sisteminin en kıymetli elemanlarıdır. Bu üç sistemden daima olarak başımızın ve bedenimizin durumu hakkında beyne bilgi transferi olur. Beyin bu bilgileri kıymetlendirerek istikrarımızı sağlar. İşte bu kompleks düzenekteki rastgele bir bozukluk karşımıza baş dönmesi ve dengesizlik olarak çıkar.
BAŞ DÖNMESİ ( VERTİGO ) YAPAN SEBEPLER
Baş dönmelerinin yaklaşık %70 i kulak kaynaklıdır ve iç kulaktaki istikrar organının hasar görmesinden kaynaklanır. Yaklaşık %15 i nörolojik kaynaklıdır ve beyindeki istikrar yolları ve istikrar merkezlerindeki hasardan kaynaklıdır. Geriye kalan %15 i ise kalp damar sistemi, metabolik sebepler ve öbür sebeplerden kaynaklanır.
Baş dönmesi yapan en sık hastalıklar şunlardır:
-
Kulak Kaynaklı hastalıklar
-
BPPV ( âlâ huylu pozisyonel vertigo)
-
Meniere hastalığı
-
Vestibüler Nörinit
-
Perilenf fistülü
-
Labirentit
-
Süperior Kanal Dehisansı
-
-
Nörolojik Kaynaklı Hastalıklar
-
Vestibüler Migren
-
Multiple Skleroz
-
İnme
-
Beyin kanaması
-
BPPV ( YETERLİ HUYLU POZİSYONEL VERTİGO )
Özellikle yaşlılarda en sık baş dönmesi nedenidir. Halk ortasında istikrar kristallerinde oynama ya da yer değiştirme olarak da bilinir. Sebebi istikrar organı içerisinde yer alan otolit ismini verdiğimiz kristal yapısındaki moleküllerin yerinden koparak yarım daire kanalları içerisine düşmesidir. Kristaller hangi yarım daire kanalı içerisine düşmüşse baş o kanal ekseninde hareket ettirildiğinde kısa müddetli çok şiddetli baş dönmesi ortaya çıkar. Baş dönmesi genelde 20-30 sn biçiminde kısa periyodiktir. BPPV yi tetikleyen tipik hareketler yatağa uzanma, yatakta dönme, yataktan kalkma, üst bakmak ve öne eğilmektir.
Hastalığın tanısı için pozisyonel testler yapılır. Bu testler sırasında gözlerde ortaya çıkan nistagmus denilen tipik hareketler araştırılır. Test sırasında nistagmusu tespit etmek için Frenzel gözlüğü kullanılmalı ya da ideali VNG kaydı yapılmalıdır. Zira nistagmusun hali etkilenen yarım daire kanalına nazaran değişiklik gösterir. Etkilenen yarım daire kanalı gerçek tespit edilemezse hastalığı tedavi etmek mümkün olmaz.
Tedavide etkilenen yarım dire kanalı tespit edildikten sonra o kanala spesifik güzelleştirici yani kristalleri o kanaldan tekrar çıkarmayı sağlayan hareketler yapılır.
MENİERE HASTALIĞI
Nöbetler halinde gelen şiddetli baş dönmesi, işitme kaybı, kulakta dolgunluk ve çınlama ile karakterize olan bir hastalıktır. Hastalığın nedeni iç kulak sıvısının ölçüsünde ve basıncında ani artış olmasıdır. Baş dönmesi nöbetleri sırasında baş dönmesi çok şiddetlidir ve bir iki saat civarında sürer. Bu sırada ekseriyetle mide bulantısı ve kusmada mevcuttur. Baş dönmesi nöbetleri başlangıçta seyrek olurken giderek sıklaşmaya başlar ve kimi hastalarda her gün bile görülebilir.
Artan baş dönmesi nöbetleri ile birlikte işitme kaybı da giderek artar. Hastalığın tedavisinde çeşitli basamaklar vardır. Başlangıçta diyet uygulaması ve ilaç kullanımı ile hastalık denetim edilir. İlaç tedavisine karşın düzelmeyen hastalarda kulak için steroid ya da gentamisin enjeksiyonları yapılabilir. Bunlara karşın düzelme olmazsa ameliyat gündeme gelebilir. Bu hastalarda kulak içi enjeksiyon ya da cerrahi planlanacaksa kesinlikle tüm istikrar testlerinin yapılması ve öbür kulağın sağlam olduğunda emin olunması gerekir.
VESTİBÜLER NÖRİNİT ( İSTİKRAR SONUNUN ENFEKSİYONU )
Denge organı ve istikrar hududunun viral enfeksiyonu ile ortaya çıkar. Hastalarda ani başlayan çok şiddetli baş dönmesi görülür. Hastalar istikrarlarını sağlamakta zorlanırlar. İşitme kaybı yoktur. Baş dönmesi ekseriyetle 2-3 gün aralıksız devem eder ve sonra yavaş yavaş azalır. Ekseriyetle 3-4 hafta da düzelir.
Tedavide istikrar sistemin yatıştıran ilaçlar ve kortizon kullanılır. Hastaların erken periyotta istikrar idmanlarına başlaması gerekir.
VESTİBÜLER MİGREN
Hastalarda migren kaynaklı baş dönmesi ve dengesizlik şikayeti mevcuttur. Baş dönmesi baş ağrısı ile eş vakitli olabilir ve bu durumda tanısı kolaydır. Lakin baş dönmeleri baş ağrısından bağımsız olarak da görülebilir. Bu durumda teşhis koymak daha zordur ve tecrübe gerektirir. Tedavi migren tedavisi biçimindedir.
BAŞ DÖNMESİNDE TEŞHİS NASIL KOYULUR ( VERTİGO TANISI)
Baş dönmesinde teşhis konulması için en değerli basamak hastadan çok güzel bir hastalık hikayesi alınmasıdır. Bunun için hastaya kâfi vaktin ayrılması gerekir. Hastanın tüm şikayetleri dikkatlice dinlenmeli ve hastalığın nedenine yönelik sorular sorulmalıdır. Daha sonra tam bir KBB muayenesi ve gerekirse nörolojik muayene yapılmalıdır. Sonrasında tüm istikrar testlerinin yapılmasında yarar vardır. Gerek duyulduğunda bilgisayarlı tomografi ve MR üzere görüntüleme tetkikleri ve kan testleri de yapılmalıdır.
Hastalığı tedavi edebilmek için teşhisin gerçek konulması çok kıymetlidir.
DENGE TESTLERİ
Vertigolu hastanın değerlendirilmesinde istikrar testleri çok değerlidir. İstikrar sistemi çok kompleks bir yapı olduğundan ötürü tüm sistemi pahalandıran tek bir test ne yazık ki yoktur. Bir çok test istikrar sisteminin yalnızca bir kısmını değerlendirebilmektedir. Bu nedenle hastaya birçok test yapılarak bunların sonucunun birlikte kıymetlendirilmesi gerekir. Başka değerli bir konu ise testlerin uzman şahıslar tarafından yapılması ve yanlışsız yorumlanmasıdır. Bu da epey deneyim gerektiren bir durumdur. Ayrıyeten doktorun tüm testler hakkında deneyime sahip olması ve sonuçları değerlendirebilecek bilgi ve tecrübeye sahip olması gerekir. Lakin o vakit testlerin sonucu sağlıklı kıymetlendirilebilir. En ideali istikrar testlerinin doktor nezareti altında yapılması ve tabibin gerektiğinde testi kendisinin yaparak değerlendirmesidir. Zira birtakım sonuçlar yoruma dayalıdır. En sık uygulanan istikrar testleri şunlardır:
-
VNG (videonistagmografi ) : Uzun yıllardır baş dönmesi olan hastaların değerlendirilmesinde kullanılan en standart test sistemidir. Test aslında bir bataryadır ve içerisinde birçok testi içerir. Bu test ekseriyetle hastalığın kulak kaynaklı mı yoksa beyin kaynaklı mı olduğu konusunda çok önemli bilgi verir. Ayıca kalorik test ile her iki istikrar organını mukayese etmeye imkan sağlar. Ayrıyeten BPPV teşhisinde çok değerlidir.
-
VEMP ( vestibüler uyarılmış Myojenik Potansiyeller ): hastanın kulağına yüksek şiddetli ses verilirken boyun ve göz etrafına yerleştirilen elektrodlarla kas aktivitesi ölçülür. Bu test sayesinde alt ve üst istikrar hudutlarının işlevi test edilir.
-
V-HİT ( görüntü head-impulse Test) : Bu test her bir yarım daire kanalının işlevinin tek tek test edilmesine imkan sağlar.
Bu üç testin sonucu birlikte değerlendirildiğinde neredeyse tüm istikrar sistemi test edilmiş olur. Doktor baş dönmesi konusunda kâfi tecrübeye sahipse bu testler sonucunda tanıya ulaşabilir.
BAŞ DÖNMESİ TEDAVİSİ ( VERTİGO TEDAVİSİ )
Baş dönmesinin tedavi edilmesi için öncelikle teşhisin yanlışsız konulması gerekir. Zira baş dönmesi tek bir hastalık değildir. Baş dönmesi bir çok hastalığın bir semptomudur. Baş dönmesi tedavisinde temel basamaklar şu haldedir:
-
Öncelikle akut baş dönmesi atağının sonlandırılarak hastanın rahatlaması sağlanmalıdır. Bunun için çoklukla istikrar sistemini baskılayan ve uyuşturan ilaçlar kullanılır.
-
Daha sonra baş dönmesine neden olan hastalık tespit edilerek hastalığın güzelleştirilmesine yönelik spesifik tedavi uygulanmalıdır.
-
Denge sistemindeki hasarın tesirlerini azaltabilmek için antrenmanla vestibüler rehabilitasyon yapılmalıdır.