Denge; bir insanın yahut objenin devrilmeden dik durabilme halidir. Bir hareket illüzyonu olan baş dönmesi tıp lisanında vertigo olarak belirtilen genel bir tanımlama olup bir hastalık değildir, birçok hastalığa yahut duruma işaret edebilecek bir belirtidir.
Dengemizi nasıl sağlıyoruz?
İnsan bedeni dengeyi sağlarken temel olarak üç sistem devreye girer; Görme sistemi, İç kulak ve Kas iskelet-derin duyu sistemi. Bu sistemlerden çıkan ikazlar işlenerek beyin ve alakalı yapılarda algılanır, kıymetlendirilir ve böylelikle kişi istikrarını sağlamaya devam eder. İstikrar bilgisinin bu yapılardan rastgele birinde örneğin iç kulak yapılarında yahut beyin ile alakalı yapılarda algılanmasında, değerlendirilmesinde sorun olduğunda kişi istikrarını kaybeder ve baş dönmesi şikâyeti ortaya çıkar.
Bu durumda gerçekte hareket halinde olunmasa da kişi kendisini yahut çevreyi dönüyor üzere hissedebilir. Baş dönmesi ile başvuran hastalar ‘yer ayağının altından kayıyormuş’ üzere sendeleme yahut dengesizlikten yakınabileceği üzere duvarların üzerine yıkıldığını, zelzele olduğunu sanacak kadar şiddetli bir tablo da tanımlayabilir.
İşte tüm bu nedenlerle hastanın şikayetlerinin detaylı bir formda dinlenmesi, bu bahiste kâfi vaktin ayrılması ayırıcı tanıya ulaşmada en değerli basamaktır. Hastanın baş dönmesinin müddeti, hasta tarafından nasıl tanım edildiği, eşlik eden bulguların olup olmadığı üzere değerli bilgiler teşhis için taraf gösterici olmaktadır. Dolayısı ile Baş dönmesi ile başvuran hastaların bilhassa KBB, Nöroloji, Dahiliye, Göz Hastalıkları üzere birçok branş ile ortak kıymetlendirilmesi gerekebilmektedir.
İç kulak istikrar sistemi (Vestibuler Sistem) başın hareketlerini algılar, göz kasları ile etkileşime geçer bu esnada kas iskelet sistemi ile de bilgi alışverişinde bulunur. Sonuç olarak tüm bu sistemlerin bir ortada bir ‘Denge’ içinde çalışması istikrarımızı sağlamamız için en kıymetli ve gerekli basamaktır.
İç kulak istikrar sistemi ve gözler ortasındaki kontaklar sonucunda birtakım patolojilerde ‘nistagmus’ olarak isimlendirilen istemsiz göz hareketleri ortaya çıkabilir. Subjektif bir yakınma olan baş dönmesinin KBB tabibi tarafından izlenebilen en objektif bulgusu bu istemsiz göz hareketleridir.
KBB muayenesinde istemsiz göz hareketlerinin varlığı, derecesi, tipi, hangi konumda oluştuğu istikrar sisteminin hangi alanında patoloji olduğunu, baş dönmesinin sebebinin kulak ve bağlı yapılardan mı yoksa beyin ve onunla alakalı yapılardan mı olduğu açısından yol gösterici olacaktır.
Kulak burun boğaz hastalıkları içerisinde baş dönmesine neden olabilecek birçok hastalık ve durum yer alabilir. KBB pratiğinde en sık gördüğümüz baş dönmesi sebepleri ortasında BPPV, Meniere hastalığı, vestibuler nörit üzere nedenler yer almaktadır. Artık bu hastalıklara alışık olduğunuz isimleri ile kısaca değinelim.
BPPV (Benign Paroksismal Pozisyonel vertigo): (Aniden başlayan yeterli huylu duruma bağlı vertigo)
Halk ortasında ‘kristallerin yahut kulak taşlarının yerinden oynaması’, biçiminde bilinen ve epey sık görülen bir tablodur. Pekala aslında bu kristaller nedir? Nereden gelmektedir? Yoksa aslında kulağımızın içinde esasen var da yerlerini mi değiştirmektedir?
İç kulağın yapıları:
Otokonialar (Kalsiyum Karbonat ve protein bio kristalleri) iç kulakta istikrar organı içerisinde jel kıvamında bir yapıya yapışık halde bulunurlar. Buradan kopan bu kristal tanecikleri iç kulağın öbür kısımlarına yani hareketi algılayan kanal yapılarına kaçıp burada sıkışıp kaldıklarında hasta hareket halinde olmasa dahi, kanal içindeki kristaller bir uyarı/hareket hissi oluşturur. Gözler, beyin ve kas iskelet sistemi de oluşan bu yeni ihtara ahenk sağlamaya çalışırken kişi aslında hareket etmese dahi hareket varmış hissi oluşur. Bu durum da baş dönmesi ile sonuçlanır.
Bu durumda özelllikle başın belirli konumları ile ortaya çıkan, ani hareketler ile tetiklenen, birkaç dakika içerisinde yatışan baş dönmesi hissi ile hasta bize başvurur.
Sonuç olarak iç kulak sistemi içerisinde aslında var olan ve olduğu yere sıkı sıkıya temaslı olan bu kristal yapıları bir nedenle kopup iç kulağın öteki bölgelerine hareket ettiklerinde BPPV olarak isimlendirilen halk ortasında ‘kristallerin oynaması’ olarak bilinen tabloyu oluşturur.
Bu durumun tedavisinde öncelikle bu kristallerin kulak içerisinde hangi bölgeye/kanala kaçtığının tespiti ve sonrasında da uygun durum hareketleri ile bu kristallerin ilişkin oldukları yere geri gönderilmeleri amaçlanmaktadır. Bu esnada hastayı rahatlatacak, bulantı kusma üzere şikayetlerini giderecek tedavilerden de faydalanılsa da aslolan hareket tedavisi uygulamaktır.
Meniere Hastalığı:
Meniere Hastalığı epey uzun vakit evvel (1861 yılında) Prosper Meniere İsimli bilim insanı tarafından tanımlanmış bir hastalık tablosudur. Baş dönmesi atakları ile seyreden bu hastalık tablosunda işitme kaybı, kulaklarda çınlama/uğultu, Kulaklarda dolgunluk ve basınç hissi üzere belirtiler görülebilmektedir. Bayanlarda erkeklere nazaran biraz daha fazla görülebilmektedir. Altta yatan asıl neden iç kulak yapılarında bir nedenle (iç kulak sıvılarının fazla üretilmesi yahut ortamdan geri alınamaması) basıncın artmasıdır. Basıncın arttığı devirlerde hastanın baş dönmesi atağı ve öbür belirtiler başlar, basınç olağana dönünce ise atak geriler.
Bu hastalarda ayırıcı teşhiste kesinlikle işitme testlerinin yapılması (odyometrik inceleme) gerekir. Tekrar ayırıcı teşhis için kalorik test denilen hastanın kulaklarına-yatar konumda iken – sıcak soğuk hava/su verilmesi formunda uygulanan bir test yol gösterici olabilmektedir.
Meniere Hastalığı düşündüğümüz bir hastada tedavide kimi ilaçlardan faydalanmaktayız. Baş dönmesi hissini, bulantı hissini baskılayan ilaçlar yanı sıra ‘diüretik’ yani idrar söktürücü özelliği olan ilaçlar önerilebilir. Diüretik ilaçlar ile iç kulakta sıvı istikrarı sağlanıp basıncın istikrarda tutulması amaçlanır. Ayrıyeten iç kulağın kanlanmasını ve beslenmesini artırıcı kimi küme ilaçlardan da faydalanılabilir. Bunların yanı sıra Steroid kümesi ilaçlar gerek ağız yolu ile gerekse intratimpanik uygulamam ile direkt kulak içerisine verilerek kulaktaki inflamasyonun/ödemin/yangının azaltılması amaçlanır.
Tüm bu medikal takviye ve tedavinin yanı sıra tuz kısıtlaması, nizamlı antrenman ve gerilim idaresi de atakların sıklığının azaltılmasında yararlı olmaktadır.
Medikal tedaviye karşılık vermeyen günlük aktivitelerini yapmakta zorlanan hastalar için cerrahi tedavi de gündeme gelebilmektedir.
Vestibuler Nörit:
Denge sonunun inflamasyonu/ödemi/yangısal durumu
Aniden başlayan şiddetli baş dönmesi. Bulantı, kusma ile kendini gösteren bir tablodur. Tam bilinmeyen bir nedenle istikrar hududunda inflamasyon/yangı oluşması ile ortaya çıkar. Burada ayırıcı olan nokta hastada işitme kaybı olmamasıdır. Baş dönmesi günler boyunca devam edebilir. Baş hareketleri ile dönmenin şiddeti artabilir lakin sıklıkla konum ile alakalı değildir. Tedavide bulantı kusmayı baş dönmesi hissini baskılayıcı ilaçlar verilebilir.
Vestibuler Rehabilitasyon: İstikrar Fizik Tedavisi olarak isimlendirilen bu terapide birtakım idmanlar verilerek hastanın bilhassa kronikleşen istikrar yakınmasının geriletilmesi amaçlanır. Yaşa bağlı kronik istikrar sorunu yaşayan hastalarda, iç kulak istikrar sistemi ile bağlantılı üstte bahsi geçen hastalıklarla ilgili durumlarda , beyin ile ilgili kimi hastalıklar yahut cerrahi müdahaleler sonrası oluşan düzelmeyen istikrar bozukluklarında bir terapist eşliğinde bu istikrar rehabilitasyon programı uygulanabilmektedir.
Bu rehabilitasyon programında gaye, insan beynindeki adaptasyon gösteren birtakım sistemleri harekete geçirmektir.
Genel olarak , bakış stabilitesinin artırılması , postural yani duruş stabilitesinini artırılması,ve kimi hareketlerle tekrarlayan baş dönmesi durumunun önlenmesi amaçalanır böylelikle günlük hayat aktivitelerinin de güzelleştirilmesi sağlanır.
Vestibuler rehabilitasyonda iyilşemeyi etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Bilhassa baş dönmesi hissini baskılayan ilaçlar (vestibulosüpresanlar, Antidepresanlar) üzere santral tesirli ilaçlar güzelleşme için gerek ortalama süreyi uzatırlar. Tekrar altta yatan bir tümör varlığından yahut devam eden iç kulak yapılarının enflamasyonu (labirentit) üzere durumların varlığında vestibuler rehabilitasyondan edinilecek yarar da düşebilecektir.
Kulak Çınlaması (Tinnitus): Hayli sık görülen bir durum olan kulak çınlaması bireyden şahsa farklı şekilllerde tanımlanabilir (Uğultu, cızırtı, kulaktan ses gelmesi, dere sesi, su sesi gibi). Tinnitus da vertigo (baş dönmesi) şikâyeti üzere aslında bir semptomdur.
Bu şikâyet hasta dışında diğerleri tarafından duyulabilir (objektif Tinnnitus) ya da duyulamaz (sübjektif tinnitus). Sıklıkla hastalar ikinci kümeye dahil olmaktadır.
Objektif tinnitus sıklıkla kimi damar, hudut, kas patolojileri sonucu (palatal myoklonus,damak kaslarının farklı çalışması), hipertansiyon nedeni ile yahut çene ekleminde disfonksiyon ile ortaya çıkabilir.
Subjektif tinnitus rastgele bir akustik uyaran olmadan bir ses algılanması durumudur.
Tinnitus tek taraflı olabileceği üzere her iki kulakta da gelişebilir. Gürültüye maruziyet sonrası oluşabilir.Altta yatan bir işitme kaybı olabilir. Bu nedenle çınlama şikâyeti olan bir hastanın kesinlikle işitme değerlendirmesinin yapılması gereklidir. Kişi işitme ile ilgili günlük ömründe sorun yaşamasa dahi kesinlikle bu kıymetlendirme yapılmalıdır ki altta yatan zımnî bir işitme kaybının olup olmadığı anlaşılsın.
Tinnitus kimi şahıslarda çok rahatsız edici olmazken birtakım hastalar günlik ömürlerini sürdürmede, uykuya dalmada dahi zahmet yaşayacak kadar etkilenebilirler. Bu durum nörofizyolojik sistemler ve ilişkilerle açıklanabilir. Buradan hareketle habituasyon terapisi devreye girer farklı sistemleri devreye sokarak yahut devreden çıkararak kişinin bu sese adapte olması sağlanmaya çalışılır.
Bazı medikal tedavi seçenekleri ile de tinnitus baskılanmaya çalışılır. (Vitaminler, iç kulağına kanlanmasını artırmaya yönelik casuslar, antidepresanlar gibi) İşitme aygıtları ile tinnitus maskeleme çalışmaları da tedavi alternatifleri ortasında yer almaktadır.
Özetle, çınlama şikâyeti olan hastalar kesinlikle detaylı hikaye ve muayene ile değerlendirilmeli, kan tetkikleri yapılmalı, iç kulak yapıları tomografi yahut MR ile görüntülenmeli, tansiyon ölçümleri ve takibi, işitme değerlendirmeleri yapılmalı, tüm bu sonuçlara nazaran tedavide şahsa özel izlenecek bir yol tespit edilmelidir.
Allerjik Rinit:
Rinit sık bilinen ismi ile nezle, toplumda çok sık görülen ve herkesi hayatı boyunca birkaç defa etkileyebilen bir tablodur. Bununla birlikte kimi şahıslarda ise sık tekrarlayan nezle atakları görülebilir. Nefes alma organımız olan burun rinit tablosu ile ödemlenir, akıntı başlar ve burnun nefes alma fonksiyonunda bozukluk ortaya çıkar. Kişi günlük aktivitelerinde okul ve iş ömründe zorluklar yaşayabilir. Daha da kıymetlisi olağan havalanma fonksiyonunu sağlayamayan bir burun tekrarlayan yahut kronikleşen orta kulak hastalıklarına taban hazırlayabilir.
Mevsimsel Alerjik Rinit (Saman Nezlesi) : Bulgular yılın belli periyotlarında bilhassa mevsim geçişlerinde ortaya çıkar. Geri kalan vakitlerde sıklıkla bireyde rahatsızlık görülmez.
Alerjik rinit aslında bir hastalıktan fazla kişinin birtakım alerjenlere karşı gösterdiği hassasiyet sonucunda oluşan bir durumdur. Bu alerjenler, polenler, mesken tozu akarları, besin unsurları, ilaçlar vs. üzere çok geniş bir yelpazede yer alabilir.
Allerjik Rinit idaresinde alerjenin tespiti ve bu alerjenden uzak durmak önerilse de bu birçok vakit hayata geçirilmesi güç bir durumdur. Allerjik Rinit için tedavide birtakım ilaçlar kullanılmaktadır. Aslında bu tablo için tedavi tarifi yetersiz kalabilir. Şöyle ki; allerji aslında bir hastalık durumundan çok bedenin bir yahut birden fazla alerjene karşı gösterdiği bir hassaslık karşılığıdır. Dolayısı ile tedavide temel prensip hassaslık yanıtının oluşmasını önlemektir.
Alerjenle karşılaşıldığında bedende histamin denen bir husus salgılanır, alerjik rinit tedavisinde bu unsurun salınımı yahut bu hususun salınsa da fonksiyon görmesinin önlenmesi amaçlanır. Sonuç olarak da kişi allerjenle karşılamaya devam edip hassasiyeti devam etse dahi bu hususlar salınıp fonksiyon göremediğinden bireyde burun tıkanıklığı, kaşıntı, hapşırma üzere şikayetler daha az görülecektir.
Allerjik Rinit, başka nezle nedenlerinden ayrılmalıdır. Altta yatan bir viral yahut bakteriyel sebep varsa bunlar tedavi edilmelidir.
Allerjik Rinitde sık görülen bulgular;
-
Burun, damak, boğaz ve gözlerde kaşıntı
-
Burun tıkanıklığı, şeffaf renkli burun akıntısı
-
Üst üste birkaç sefer hapşırma
-
Göz altlarında morluk
Bu hastalarda ayrıyeten endoskopik muayene ile de burun içi anatomik yapılar değerlendirilmelidir. Nazal Polip (Burun içerisinde polipoid oluşumlar) olarak isimlendirilen durum alerjik rinitle birlikte sık görülen bir durum olarak karşımıza çıkabilir. Bu nedenle Allerjik Rinit tarifleyen hastalara ayrıntılı bir KBB muayenesi uygulanmalıdır.
Geniz Eti (Adenoid Hipertrofisi)
Özellikle çocukluk devrinde görülen geniz eti büyümesi (adenoid hipertrofisi); burun boşluğu ile ağız boşluğunun birleştiği yerde bulunan lenfoid dokunun (Vücut savunma hücreleri) olağandan daha büyük hale gelmesidir. Bu yapının büyümesi ile hava yolu daralır ve hava akımı zorlaşır. Bu nedenle çocuk gece uyurken ağzını açma gereksinimi hisseder, hava yolu daraldığından horlama olur, uykuda teneffüs durması (apne), huzursuz uyku üzere uyku bozuklukları ile sonuçlanabilir. Kâfi ve verimli uyku uyunamadığında ise gün içerisinde dikkat dağınıklığı, uykuya meyil, konsantrasyon zahmeti ve okul çağındaki çocuklarda okul muvaffakiyetinde azalma üzere durumlar görülebilir.
Geniz eti büyümesi olan çocuklar sık üst teneffüs yolu enfeksiyonu geçirebilecekleri üzere, geniz akıntısı şikâyeti de sık görülebilir. Tedavi ile geçmeyen geniz akıntısı durumunda kesinlikle geniz eti muayenesi yapılmalı, beraberinde alerjik bir durumunda eşlik edip etmediği araştırılmalıdır.
Diğer yandan burundan kâfi hava akımı sağlanamadığında orta kulak da bu durumdan etkilenebileceğinden sık tekrarlayan orta kulak enfeksiyonları görülebilir.
Kulağa Tüp takılması:
Orta kulak enfeksiyonları bilhassa çocukluk çağında sık karşılaşılan bir durumdur. Orta kulak enfeksiyonları kulak ağrısı, ateş, huzursuzluk, hatta kulak akıntısı üzere şikayetlere yol açabilir. Kreş, anaokulu üzere kalabalık ortamlarda, bilhassa üst teneffüs yolu enfeksiyonlarının sık görüldüğü mevsimlerde orta kulak enfeksiyonlar ile sık karşılaşmaktayız.
Seroz otit yahut effuzyonlu otitis media dediğimiz, kulak zarı ardında sıvı birikimi ile seyreden durumlarda ise hafif bir kulak ağrısı ile kulaklarda tıkanıklık hissi ve birtakım durumlarda işitme kaybı görülebilmektedir. İşitme kaybını birden fazla vakit çocuklar söz edemediklerinden, çağırıldıklarında duymama, televizyonu yüksek sesle izleme muhtaçlığı üzere durumlarla kendini aşikâr edebilir.
Öncelikle akut enfeksiyon tablosu tedavi edilmeli, altta yatan alerjik durumlar araştırılmalı ve detaylı bir KBB muayenesi ile geniz eti büyümesi olup olmadığı değerlendirilmelidir. Odyolojik olarak kulak zarının yapısı, esnekliği ve hastanın işitme seviyeleri de testlerle kıymetlendirilerek, tüp takılması muhtaçlığı olup olmadığı belirlenmelidir.
