Burnun art kısmı (geniz) ve boğazdaki varlıklı lenf dokusu Waldeyer Halkası olarak isimlendirilmekte ve bilhassa hayatın birinci yıllarında ağız ve burun yoluyla gelen enfeksiyonlara karşı beden savunmasında değerli rol oynamaktadır.
Waldeyer Halkası’nı oluşturan yapılar;
Bademcikler (tonsiller),
Dil bademcikleri (lingual tonsiller),
Geniz eti (adenoid, faringeal tonsil),
Genizde östaki kanalı ağzında bulunan lenf dokusu (tubal tonsiller, Gerlah tonsili),
Boğazın art duvarında yer alan lenfoid folliküllerdir
Çocuklarda bilhassa bademcikler ve geniz eti hastalıkları kronik enfeksiyon odağı olabilmeleri ve ikincil sorunlara neden olabilmeleri nedeni ile farklı ehemmiyete sahiptirler.
Bademcikler (Tonsil):
Boğazın her iki yanında yer alan kapsüllü lenf sistemi dokularıdır. Lenfoid nodüllerle sarılı 15-20 girinti (kript) içerirler. Bademcikler içerdikleri kriptlerde yerleşen bakteriler nedeni ile kronik enfeksiyon kaynağı haline gelerek beden direncinin azaldığı durumlarda tekrarlayan akut bademcik iltihapları oluşabilir.
Aynı vakitte tekrarlayan enfeksiyonlar sonucunda lenf dokularının artışı ile büyüyerek horlama, uykuda tıkanma ve nefes durması (apne) üzere şikayetlere neden olabilirler.
Bademcik
Geniz Eti (Adenoid):
Burnun ardında geniz bölgesinin tavanında yer alır. Kapsülü yoktur, kript içermez
Geniz etinin büyüyerek burnun geride genize açıldığı delikleri kapaması yolu ile burun tıkanıklığı, horlama, uykuda tıkanma (apne) üzere şikayetler izlenebilir. Birebir vakitte sık tekrarlayan geniz eti enfeksiyonları geniz bölgesinin iki yanına açılan ve orta kulak basıncının eşitlenmesini sağlayan Östaki kanalının işlevlerini bozarak orta kulakta negatif basınç ve sıvı toplanmasına (efüzyonlu otitis media) yahut tekrarlayan orta kulak iltihaplarına (akut otitis media) neden olabilir.
Bademcik
AKUT BADEMCİK İLTİHABI (AKUT TONSİLLİT)
Bademciklerin akut faal enfeksiyonu olup ciddiyeti neden olan mikrobun tipine ve hastanın savunma sisteminin direncine bağlı olarak değişmektedir.
Başlıca etkenler:
Bakteriler: A Kümesi Beta hemolitik Streptokoklar, Stafilokoklar, Pnömokok, H. influenza, ve anaerob bakteriler,
Virüsler: Influenza, parainfluenza virüsleri, Herpes simpleks virüsü, Coxsackie virüsü, Ekovirüsler, Rinovirüsler, Respiratuar sinsityal virüstür (RSV).
Okul öncesi periyotta viral etkenler, adölesan ve genç-erişkinlerde bakteriyel etkenler daha sıktır.
Belirtileri:
Titreme ve ateşle süratle başlar, boğaz ağrısı oluşur. Boğaz etrafındaki kasların etkilenmesi yutma zahmetine neden olur. Başağrısı, halsizlik, eklem ağrıları vardır. Ekseriyetle 4-6 günde gerileyerek düzelir.
Muayene Bulguları:
Farklı ölçüde beyaz zarlarla kaplı büyümüş bademcikler ve bademcik üzerindeki girintilerin (kript) açılış yerlerinde iltihap bulunur. Bademcikler üzerinde kanama odakları,neBoğazda tüm lenfoid dokuda tepki olabilir. Uzunluğunda çene köşesi gerisinde ağrılı lenf bezi büyümesi tipiktir.
Laboratuvar;
Kanda beyaz küre ertışı vardır. Boğazdan alınan sürüntünün mikroskopik incelemesinde gram boyama ile etken mikroorganizma saptanır, boğaz kültüründe üretilir, süratli streptokok testi ile gösterilebilir.
ASO, CRP, Sedimentasyon teşhiste yardımcı olur.
ASO olağan pahası 166-200 u/dl dir bunun üzerindeki pahalar geçirilmiş streptokok enfeksiyonu lehinedir.
Tedavi;
Yeterli sıvı alımı, istirahat
Ağız antiseptikleri
Ağrı kesici, ateş düşürücü ilaçlar
Antibiyotik
Ayırıcı Tanı
Enfeksiyoz Mononükleozis: Etkeni Epstain Barr Virüsü olan viral bir hastalıktır. Okul periyodu çocuklarda sıklıkla izlenmektedir. Halk ortasında öpücük hastalığı olarak da bilinen enfeksiyon tükürük ve havadaki damlacıklar yolu ile bulaşmaktadır. Klinik bulguları akut bademcik iltihabına çok emsal, yüksek ateş, boğaz ağrısı, bademciklerde büyüme, kızarma ve takiben bademcikleri kaplayan beyaz-gri renkli membran izlenir. Uzunluğunda lenf nodlarında büyüme ile birlikte virüsün kanda yayılması ile karaciğer ve dalakta büyüme olur. Teşhiste kanda monosit ismi verilen hücrelerde artma, bu hastalığa özel hücrelerin izlenmesi ve immunolojik testlerden yararlanılır. Beyaz küre toplam sayısında artış olmaması, sedimentasyon ve CRP artışı, karaciğer enzim düzeylerinde yükselme, karaciğer, dalak büyümesinin saptanması teşhiste yararlı olandiğer bulgulardır. Hastalarda mikroskopla yapılan kan yayması değerlendirmesi misal bulgulara neden olabilen öteki kan hastalıklarının ayrımı tarafından epey kıymetlidir.
Difteri:Başlangıcı yavaş, genel bulgular besbelli değildir. Ses kısıklığı, nefes darlığı, krup tablosu, uzunluğunda lenf bezi şişmeleri izlenir. Bademcikler üzerinde kalın, gri, tabana sıkı yapışık zar vardır, kaldırılınca kanama olması tipiktir. Hudut sistemini ve kalbi etkileyen toksinler salgılaması nedeni ile ateş ile uyumsuz kalp çarpıntısı saptanabilir. Teşhis Gram boyama ve boğaz kültürü ile konur.
Kızıl: Kalın zarlı bademcik iltihabı, lisanda kırmızı benekli görünüm (çilek dil) oluşur. Bedende yaygın kabarık döküntüler vardır. Teşhis, boğaz kültürü ve immunolojik testlerle (Dick testi, Schutz-Charlton solma fenomeni) konur.
KRONİK BADEMCİK İLTİHABI (KRONİK TONSİLLİT)
Tekrarlayan enfeksiyonlara bağlı gelişen, bademciğin kalıcı iltihabıdır. Bademciklerde büyüme, dejenerasyon, girintilerinde tıkanma oluşur. Bademcikler tekrarlayan enfeksiyonlarla çoklukla büyümelerine rağmen bazen küçülerek kaybolabilir. Kronik tonsillitte etken bademcik içinde, kriptlerde yerleşmiş bakterilerdir.
Bulgular:
Tekrarlayan boğaz ağrıları
Bademciklerde büyüme ve damarlanma artışı
Kriptlerde biriken makûs kokulu iltihaplı materyaller
Ateşli ataklar, eklem ağrıları, halsizlik
Boyunda lenf bezi şişmeleri (aktif dönemlerde) bariz olur
Tedavi
Sık tekrarlayan enfeksiyonlarda hami antibiyotik (aylık depo penisilin enjeksiyonları) kullanılabilmekle bir arada ekseriyetle bademciklerin alınması (tonsillektomi) tercih edilmektedir. Üç yaşından küçük çocuklarda bademciklerin sık enfeksiyon oluşmamasına rağmen çok büyük olması sorun oluşturuyorsa immun sistem üzerindeki katkılarını korumak emeli ile bademcikleri tam olarak almak yerine hava kanalını rahatlatacak formda kısmen küçültülmek tercih edilebilir. Bu husustaki tekniklere bademcik ameliyatı kısmında değinilecektir.
BADEMCİK ETRAFI APSE (PERİTONSİLLER APSE)
Enfeksiyonun bademcik kapsülünü geçerek yayılması sonucu oluşur. Etken sıklıkla oksijensiz ortamda çoğalan (anaerob)bakterilerdir. Yüksek ateş, titreme, halsizlik, kusma, yutma zahmeti, salya akması, ağzı açmada zorlanma, konuşma zahmeti izlenir.
Muayenede; Bademcik etrafında şişme, ödem, bademcik üzerinde iltihap, zar oluşumu vardır. Ödemli küçük lisan (uvula) karşı tarafa yanlışsız eğilmiştir.
Tedavi
Damar yolu ile antibiyotik başlanır
Penisiline dirençli (Beta laktamaz üreten) bakterilere tesirli olmalıdır
Ağrı kesici, ateş düşürücü ilaçlar verilmeli, gargaralarla ağız hijyeni sağlanmalıdır
Apsenin boşaltılması
Sellülit (iltihabın birikme yapmadığı devre) yahut lokalize küçük apse ilaç tedavisi ile kaybolabilir
Belirgin iltihap birikimi olduğunda cerrahi olarak boşaltılmalıdır
Bademciklerin alınması – Tonsillektomi (peritonsiller apse mevcutken= sıcak tonsillektomi)
Yüksek ateş, düşkünlük üzere önemli enfeksiyon bulguları olan durumlarda yapılmamalıdır
Boşaltmanın ve sonrasındaki hasta takibinin sorunlu olduğu çocuk hastalarda ve sık tonsillit ya da peritonsiller apse kıssası olan hastalarda 12 saatlik antibiyotik tedavisini takiben bademcik ameliyatı yapılabilir.
BADEMCİK İLTİHABI KOMPLİKASYONLARI
Bölgesel ve uzak enfeksiyon yayılımı olabilir. Damarlarda tıkanma ve enfeksiyona bağlı kalp zarı iltihapları (endokardit), böbrek iltihapları (nefrit), beyin apsesi gelişebilir. Gırtlak üzerinde ödem nedeniyle teneffüs yolunda tıkanma olabilir. Uzunluğuna yayılma ve uzunluğunda iltihap birikimi (boyun apsesi), zatürre (pnömoni), akciğer apsesi, uzunluğundaki büyük damarlarda yırtılmalar oluşabilir.
CERRAHİ TEDAVİ
Bademcik ve geniz etine yönelik ameliyatlarla ilgili bilgiler Tonsillektomi ve Adenoidektomi başlığı altında verilmiştir.
