Sesiniz etrafınızdaki dünyanın sizi tanımasında ve tanımlamasında en temel olan özelliklerden biridir. Kişinin cinsiyetinin algılanmasında da ses değerli bir belirleyendir.
Sesin bayan ya da erkek olarak algılanmasını sağlayan nedir?
Parmak izi üzere şahsa özel olan ses, bir çok alt bileşen ile cinsiyet belirtme özelliği oluşturmaktadır. Bunlardan biri sesin tonudur, yani sesin kalınlığı ve inceliğidir. Sesin tonunu belirleyen temel özellikler gırtlağın boyutu, ses tellerininin kalınlığı, uzunluğu ve gerginliğidir. Lakin sesin bayan ya da erkek olarak algılanmasında yalnızca ses tonu belirleyici değildir. Göğüs kafesinin boyut ve formundan, yutak ve rezonan boşlukların, ağız içi boşluğun hal ve boyutuna kadar bir çok faktör sesin bayan yahut erkek olarak algılanmasında rol alır. Ek olarak konuşma suratı ve entonasyon derecesi de şahsa özgün olan sesin oluşmasını sağlar. Ses tonu, ses tonu aralığı, entonasyon ve rezonans daima birlikte etkileşerek sesin “cinsiyetini” oluştururlar.
Bu durum, doğduğu cinsiyetle artık kendini tanımlamayan transgender kişi, bilhassa transkadın için, sorun oluşturur. Sesin kişinin kendisini tanımlamıyor olması dışında, varolan erkek sesi sebebiyle transkadının farklı olarak algılanmaya ve bu yüzden rahatsız edilmeye/taciz edilmeye devam edilmesi manasına da gelebilir.
Transerkeklerde ses
Transerkekler için ses değişimi daha az sorun oluşturmaktadır. Fiziki “geçiş” devrinde uygulanan testosteron tedavisi (hormon tedavisi) bedendeki kas yapısının değişmesine yol açar. Testosteronun gırtlak ve ses teli kasları üzerindeki tesiri ile, transerkeğin bayan ses tonu artık “erkek” olarak algılanabilen bir ses tonu aralığına sıklıkla ulaşmaktadır.
Hormon tedavisi ile sesi gereğince kalınlaşmayan ve hala kadınsı olarak algılanan transerkeklerde lokal anestezi altında ses kalınlaştırma cerrahisi (relaxation laryngoplasty) yapılabilir.
Sesin daha “maskülen” olarak algılanması için transerkeklerde ses terapisi ile rezonans ve entonasyon çalışmaları aktif ve faydalı olabilir.
Transkadınlarda ses
Trankadınlarda hormonal tedaviler ve ses terapisi sesin daha ince bir tona ulaşması için çoklukla kâfi gelmez. Burada artık cerrahi tedavi yapılması gerekliliği ortaya çıkar. Ses değiştirme cerrahileri konusunda bilgi arttıkça giderek daha çok sayıda transkadın sesini değiştirmek için bıçak altına yatmaktadır.
Erkek gırtlağı bayan gırtlağından çeşitli hallerde farklıdır. Erkek ses telleri daha uzun, daha kalın olup gerginliği daha azdır. Gitar telleri düşünülecek olursa, kalın gitar telinden pes/kalın tonlar, ince gitar tellerinden ise tiz/ince tonlar çıkar. Gitar telinin sıkı ya da daha gevşek akortlanması ile oluşturduğu sesin perdesi ayarlanabilir. Emsal halde ses tellerinin de uzunluğu, gerginliği ve kalınlığı değiştirilerek ses inceltilebilir.
Transkadınlarda ses cerrahileri
Transkadınlarda sese istenilen inceliği kazandırmak için farklı ameliyatlar yapılabilmektedir. Bu ameliyatlarda ses telinin gerginliği arttırılabilir, uzunluğu kısaltılabilir yahut kalınlığı azaltılabilir.
1. Ses teli gerginliğinin arttırılması ameliyatı (Cricothyroid approximation): Transkadınlarda ses inceltme için en çok yapılan cerrahi teşebbüstür. Ameliyat uzunluğundan ufak bir kesi ile, lokal anestezi altında yapılır. Böylelikle ameliyat sırasında hastanın sesi dinlenerek uygun olan ses perdesi saptanabilir. Burada gırtlak kıkırdakları birbirine yaklaştırılarak dikilerek sabitlenir ve ses tellerinin gerginliği arttırılır.
2. Ses telinin uzunluğunun kısaltılması ameliyatı (Wendler glottoplasty): Ağız içerisinden, genel anestezi ile mikroskop ile büyütme altında yapılır. Ses tellerine dikişler konularak ses teli uzunluğunun ayarlanması sağlanır.
3. Ses telinin kalınlığının azaltılması ameliyatı (Laser reduction glottoplasty): Ağız içerisinden, genel anestezi ile mikroskopla büyütme altında yapılır. Ameliyatta lazer kullanılarak ses teli katmanları inceltilerek akortlanır.
4. Bu uzunluğundan yapılan epey büyük bir ameliyattır (Feminization laryngoplasty). Yalnızca ses tellerinin değil, tiroid kıkırdağın (ses tellerini çevreleyen, adem elmasının olduğu kıkırdak) bir kısmının de ses telleri ile birlikte çıkarıldığı bir ameliyattır. Böylelikle ses tellerinin hem kısaltılıp hem de gerilmesi sağlanır.
Transkadınlarda estetik gırtlak cerrahisi
Erkek gırtlağının biçimi bayanlardan farklıdır. Erkeklerde uzunluğunda orta hatta Adem elması denilen bir çıkıntı gözle görülebilir. Bayanlarda gırtlakda bu türlü bir çıkıntı bulunmaz. Transkadınlarda gırtlaktaki Adem elmasının alınıp, daha düz, kadınsı, estetik bir boyun ve gırtlak bölgesi oluşturmak mümkündür. Bu cerrahiye estetik gırtlak cerrahisi (reduction laryngoplasty) denir. Estetik gırtlak cerrahisi ile ses tonunda bir değişiklik oluşturulmaz, lakin sıklıkla ses inceltme ameliyatları ile birlikte uygulanarak birebir seansda hem ses inceltmesi sağlanır hem de estetik olarak kadınsı bir gırtlak hali oluşturulur.
Adem elmasının şekillendirilmesi için yapılan bu teşebbüste ses tellerini çevreleyen kıkırdak üzerinde çalışılmaktadır. Kıkırdakta bilinmeden yapılan çok müdahaleler sonucunda ses tellerinde kalıcı hasarlar oluşabilir. Bu yüzden estetik gırtlak cerrahisinin gırtlak bölgesinde deneyimi olan Kulak Burun Boğaz uzmanları tarafından yapılması gereklidir. Estetik cerrahide yaygın deneyimi olan plastik ve estetik cerrahlar ses telleri ve gırtlak konusunda bilgi donanım ve yetkinliğe sahip değildirler.
Transkadınlarda ses cerrahisi seçimi
Sesin parmak izi üzere bireye özel olmasını belirleyen faktörlerden biri gırtlak ve ses tellerinin de bireye özel olmasıdır. Gırtlağın boyutu, hali; ses tellerinin boyutu, kalınlığı; ses tonu, ses tonu aralığı bireyden bireye çok çeşitlilik gösterir. Bu yüzden transkadınlarda ses inceltilmesi için gereken müdahale(ler) de şahıstan şahsa değişir ve bireye nazaran seçilir.
Bazı transkadınlarda tek bir cerrahi yol sesin gereğince kadınsı olması için yeterliyken, bazen birden fazla ameliyatın tıpkı seansda birlikte uygulanması gerekir, bazen de ameliyatların 9-12 ay orta ile sıra ile yapılması gerekir. Hastanın doktoru ile yakın temasını muhafazası, tasa ve beklentilerini açıklıkla paylaşması bu güçlü ve uzun sürecin sıhhatle atlatılmasında elzemdir.
