Boynumuzda soluk borusu (trakea) ve gırtlağın (larenks) önüne yerleşmiş olan bu organ, ürettiği hormonları kana veren bir iç salgı bezidir. Temel olarak bedenin metabolizmasını düzenleyen çok kıymetli iki hormon T3 (Tri-iyodo-tironin) ve T4 (tetra-iyodo-tironin / tiroksin) bu bezde üretilir.
T4 hormonu, içerdiği 4 iyot atomundan birini tiroid bezi ve bedenin başka dokularında kaybederek daha faal olan T3 hormonuna dönüşür. Bedenin orkestra şefi olarak da isimlendirilen bu hormonun, metabolizma üzerinde çok değerli düzenleyici tesiri mevcuttur.
Tiroid bezinin işlevleri yani tiroid hormonlarının üretimi, beyindeki hipofiz bezinde üretilen TSH (Tirotiropin / tiroidi uyaran hormon) tarafından denetim edilir. Kandaki TSH hormonu düzeyi, tiroid bezinin işlevleri hakkında biz doktorlara en çok bilgi veren bedeldir. TSH ölçümü, biyokimya laboratuvarlarında yapılan kolay bir kan testi ile mümkündür.
Tiroid bezi ayrıyeten kalsitonin yahut tirokalsitonin ismi verilen, kemik metabolizması ve kandaki kalsiyum düzeyi üzerinde tesiri olan farklı bir hormon da üretir. Bu hormonun tesirleri T3 ve T4 kadar kıymetli değildir. Eksikliği halinde önemli belirtiler ortaya çıkmaz. Tiroid bezinin art yüzeyine komşu dört adet yarım bezelye büyüklüğündeki paratiroid bezler, parathormon ismi verilen ve yine kan kalsiyum düzeyini düzenleyen bir hormonun üretiminden sorumludur.
Tiroid bezinde temel olarak iki çeşit fonksiyonel hücre bulunmaktadır. Bunlardan foliküler hücre ya da tirosit ismi verilen hücreler T3 ve T4 hormonlarının üretiminden sorumludur. Folikül hücrelerine kıyasla çok daha az ölçüde bulunan parafoliküler hücre ya da C hücreleri de kalsitonin hormonunun üretiminden sorumludurlar.
Tiroid bezi, sağ ve sol lob ismi verilen kısımlardan ve bunu ortada birleştiren istmus kısmından oluşur. Bazen istmustan üste hakikat piramidal lob ismi verilen ufak bir tiroid dokusu uzantısı bulunur.
Tiroid bezi, boynun değerli birtakım yapılarına çok yakın yerleşimdedir. Bunlar;
- Kısmen ses tellerinin hareketinden ve gerginliğinden sorumlu olan süperior (üst) larengeal hudut,
- Ses tellerinin hareketlerinden temel sorumlu olan inferior (alt) larengeal hudut (rekürren sinir)
- Kandaki kalsiyum düzeyini ayarlayan hormonu salgılayan paratiroid bezlerdir.
Bu kritik hudut ve bezlerin ameliyat sırasında korunması kıymetlidir. Günümüzde uygulanan çağdaş tiroid ameliyatı teknikleri, bu yapıların korunarak tiroid bezinin çıkartılmasını temel alır.
Tiroid ameliyatı sırasında korunması gereken kıymetli yapılar nelerdir?
1. Larenks (Gırtlak) Sinirleri
Süperior Larengeal Sinir
Vücudun en uzun sonlarından vagus sonunun larenkse giden iki kısmından biridir. Sağ ve sol tarafta birer tane bulunan bu hudut, ses tellerinin gerginliğini sağlayan ve uzunluğunu uzatıp kısaltan krikotiroid kası yönetim eder ve zedelenmesi yahut kesilip kopması halinde önemli bir ses kısıklığı gözlenmemekle birlikte hasta, tiz sesleri çıkartmakta zahmet çeker ve çabuk yorulur.
Özellikle sesin ön planda olduğu meslekleri icra eden şahıslar için bu durum, sıkıntılara yol açabilir.
Rekürren (İnferior) Larengeal Sinir
Gene Vagus sonunun kolu olan ve boynun sağında ve solunda birer tane bulunan bu hudut, larenksin krikotiroid kas dışındaki öteki kaslarını yönetim eder. Zedelenmesi, hasar görmesi, kopması durumunda birçok sefer önemli ses kısıklığı oluşur. Kelam konusu olan kopma, ezilme, koter ismi verilen elektrikli aletle yanma formunda ağır bir hasar ise, ses kısıklığı kalıcı olabilir ve bu durumda düzeltilmesi için ileride birtakım gırtlak – ses teli ameliyatları gerekebilir.
2. Paratiroid Bezler
Tiroid bezinin art yüzeyinde ya da yanlarında yer alan, dört adet, yarım bezelye büyüklüğünde paratiroid bez de beden için çok değerli fonksiyonları olan anatomik yapılardır. Bu bezler kana, parathormon isminde bir hormon salgılarlar.
Bu hormon kandaki kalsiyum ölçüsünün düzenlenmesinde çok kıymetli bir fonksiyona sahiptir. Hipokalsemi (kanda kalsiyum eksikliği), dudaklarda ve parmak uçlarında uyuşukluk, ellerde, kollarda, bacaklarda kasılmalar, kramplar halinde belirtiler verebilir.
Özellikle iki taraflı tiroid bezi ameliyatlarından sonra paratiroid bezler korunmuş olsa bile, birkaç gün sürebilen hipokalsemi (kanda kalsiyum düşmesi) devri oluşabilir. Bu devirde hastaya kalsiyum hapları ya da iğneleri uygulanabilir.
Tiroid ameliyatları sırasında bu bezlerin, onları besleyen çok ince damalarla birlikte korunması değerlidir. Bu bezlerin ve fonksiyonlarının korunması için özel cerrahi teknikler uygulanmaktadır.
Tiroid bezi nasıl muayene edilir?
Tiroid bezine ilişkin şikayetlerle gelen hastanın birinci basamak muayene elle yapılır.
Genellikle hastanın ardına geçtikten sonra, boynun ön-alt kısmında yerleşmiş olan tiroid bezinin büyüklüğü, kıvamı, içinde nodül ismi verilen yumrular barındırıp barındırmadığı bu biçimde anlaşılmaya çalışılır. Akabinde birden fazla defa, tiroid bezinin işlevleri hakkında bilgi edinebilmek emeliyle kandaki tiroid hormonlarının düzeyine bakılır.
Daha sonra, tiroid bezinin içerisinde nodül olup olmadığı, nodül varsa nodülün yapısı ve tümör barındırma riski ultrasonla detaylı bir halde kıymetlendirilir.
