Kulak, dış, orta ve iç olmak üzere üç kısımdan oluşmaktadır. Her kısmın işitmede değerli rolü vardır.
Dış kulak; kulak kepçesi ve dış kulak yolundan oluşur. Bu yapılar sesi yakalayarak kulak zarına yönlendirirler.
Orta kulak; dış ve iç kulak ortasında yer alır. Kulak zarı ve üç küçük işitme kemikçiği (örs, çekiç, üzengi) orta kulakta bulunur. Bu yapılar ses dalgalarını güçlendirerek iç kulak sıvılarına iletme misyonu yaparlar.
İç kulak; iç kulak sıvısı içinde mikroskobik işitme ve istikrar sistemi hücreleri ve hudut uçlarını içerir. Orta kulaktaki üzengi kemiğinin titremesi ile iç kulağa iletilen ses dalgaları buradaki hudut uçlarını etkileyerek beyinde ses olarak algılanan elektrik ikazlarının oluşmasını sağlar.
İşitme Kayıpları
İŞİTME KAYBI ÇEŞİTLERİ
Dış ve orta kulak yapıları sesi iletirken iç kulak yapıları sesi algılar. Dış ve orta kulak hastalıklarında iletim tipi işitme kaybı oluşurken iç kulak hastalıklarında hudut tipi (sensöri-nöral) işitme kaybı oluşur. Orta ve iç kulağın birlikte etkilenmesi mikst tip işitme kaybına neden olur.
İşitme desibel (dB) ünitesi ile ölçülür. 0-20 dB ortasındaki işitme düzeyleri olağan olarak bedellendirilmektedir. Desibel cinsinden işitme kaybının yüzdesel olarak tabiri yaklaşık su haldedir.
20-25 dB – %0
30 – dB – %8
35 – dB – %15
45 – dB – %30
55 – dB – %45
65 – dB – %60
75 – dB – %75
85 – dB – %90
İşitmeyi ayırt etme skoru, tek heceli sözleri gerçek manaya oranını verir. Olağan kıymeti ülkü kaidelerde %96-%100 olmalıdır. Gürültüde bu kıymet azalır.
İLETİM TİPİ KAYIP
Dış kulak yolunu tıkayan etkenler, zarda delinme, orta kulak enfeksiyonları ve orta kulak kemikçiklerinin hastalıkları nedeni ile oluşur. Çoklukla düzeltilebilir kayıplardır.
Hasta kulağını tıkalı ya da dolu hisseder. Kendi sesini yüksek duyduğu için çoklukla alçak sesle konuşur. Ekseriyetle gürültülü ortamlarda daha uygun duyar. Konuşulanı duymak için çiğneme sırasında durma gereksinimi duyabilir. Bu tip kayıplarda telefonla konuşma ekseriyetle çok etkilenmez. İletim tipi kaybı olan hastalar sağır olmazlar, ameliyat ya da uygun işitme aygıtı ile işitmeleri çabucak her vakit sağlanabilir.
SİNİR TİPİ (SENSÖRİ-NÖRAL) KAYIP
İç kulak kan sirkülasyonunun bozulması, sıvı basıncının artması ya da hudut iletiminin bozulması sonucunda oluşur. En sık sebebi yaslanmaya bağlı hudut uçlarında oluşan bozulmadır. Geri dönüsü olmayan bir kayıp olmasına rağmen nadiren sağırlıkla sonuçlanır.
Bu tip kaybı olan hastalar ekseriyetle konuşulanları duyarlar fakat anlamakta zorluk çekerler. Ses şiddetinin artması ekseriyetle fazla yarar göstermez. Sessiz ortamlarda daha rahat duyarlar ve çoklukla telefonla konuşurken zorlanırlar. Kayıp çoklukla yüksek frekansta olduğundan daha düşük frekanslı olan erkek konuşmalarını daha uygun anlayabilirler. Tiz tonlardaki kapı zili, telefon zili üzere sesleri duyamayabilirler.
TEK KULAKTA İŞİTME KAYBI
Tek kulağında işitme kaybı olan hastalar sesin geliş istikametini algılayamazlar. Etkilenen kulak tarafından gelen sesleri, konuşmaları anlamak bilhassa gürültülü ortamlarda zorlaşır. Kayıp iletim tipi ise çoklukla cerrahi ile yeterli bir işitme istikrarı sağlanır. Hudut tipi kayıplarda bu istikrar işitme aygıtları ile sağlanabilir.
TEDAVİ
Öncelikle tam bir kulak burun boğaz muayenesi ve işitme testi ile katibin nedeni ve cinsi ortaya konmalı ve tedavi planlanmalıdır.
Tedavi seçeneği uygunlaştırıcı, gözetici, adaptasyon sağlayıcı, tıbbi, cerrahi ya da bunların kombinasyonu olabilir. İşitme rehabilitasyonunda dudak okuma, işitme eğitimi, konulma eşitimi, işitme aygıtı eğitimi yapılabilir. Seçilecek usul hastaya nazaran belirlenir.
ÇEVRENİZDE İŞİTME KAYBI OLAN BİR KİŞİ VARSA
İşitme kaybı olan şahıslar konuşmayı duymak, anlamak ve karşılık verebilmek için durmalı, bakmalı ve dinlemelidirler. Bağlantı yeteneklerini etkileyen çok sayıda faktör bulunur. Bu şahıslarla daha âlâ anlaşabilmek için işitme kaybı olan kişi sizi görene kadar konuşmaya başlamamak ve gerekirse dokunarak dikkatini çekmek gerekebilir. Konuşurken 1,5-2 metre arada durmak ülküdür. Olağan süratte konuşmak, art plan gürültüsüne pürüz olmak ve şahsa konuşma konusu ile ilgili ek ipuçları sağlamak yararlı olacaktır.
Yapılmaması gereken esas hareketler, öbür bir odadan ya da uzaktan konuşmak, yürüyerek uzaklaşırken konuşmak, direkt kulağına konuşmak, bağırmak, konuşurken ağzı kapatmak, anlaşılmayan mevzuyu birebir cümlelerle tekrarlamaktır.
Dudak okuma: İşitme kayıplı bireylerin sıklıkla başvurduğu bir metottur. Birçok kişi bu formülü fark etmeden kullanmaya baslar ve yıllar içinde geliştirir. Bu alışkanlığı kazanan bireyler olağan hareketlere alıştıklarından abartılı ağız hareketleri de konuşmanın anlaşılmasını güçleştirir.
Dikkat: İşitme kayıplı şahısların yakınları ekseriyetle “canı isteyince duyuyor” cümlesini kullanırlar. Fakat bu durum çoklukla art plan gürültüsünün olmadığı ortamda, uygun aralıktan ve düzgün konuşan bir kişi ile ülkü koşullarda yapılan görüşmelerde kelam konusu olur. Aksi şartlar çoklukla muahedede başarısızlığa neden olur. İşitme kayıplı bireyler konuşulanı anlamak için konuşma içindeki ip uçlarını yakalamaya yönelik büyük efor harcarlar. İşitebilmeleri için yüksek konsantrasyon gerekir.
Değişken ses: Aygıt kullanan kişi için yüksek ses ya da bağırma önemli formda rahatsız edici, ağrı verici olabilir. Konuşulanı anlamayan bir bireye bağırmak fazla yarar etmeyeceği üzere cümle sonlarında ses şiddetini azaltmak ta anlaşılmayı zorlaştırır.
Telaffuz: Konuşurken dikkatli olunmalı lakin sözler abartılmamalıdır. Dinleyici çok uygun konuşulsa bile tüm sesleri anlamayacaktır. Yanılgılı söylem bu anlamayı daha da güçleştirir.
Konuşma Suratı: Süratli konuşmanın anlaşılması çok zordur. Beyin her ses kümesini süratle algılamalı ve bir manayla birleştirmelidir. Ortada kimi seslerin duyulmaması anlamayı güçleştirir.
Konuşma İpuçları: Konuşmayı manaya yeteneğinin bozulması işitme kayıplı kişi için en değerli sorundur. Konuşmacı sözlerin manasının anlaşılmasına yardımcı olacak ipuçlarını ne kadar çok kullanırsa o kadar yeterli anlaşılacaktır. Tıpkı manaya gelen farklı sözlerin kullanılması yardımcı olur. Tıpkı manaya gelen sözler varsa biri ya da birkaçının duyulmaması anlamayı fazla etkilemeyebilir.
İşitme katipli kişi ile konuşurken dikkatini çekmek, yanlışsız söylem, kâfi ses şiddetinde ve suratında konuşmak ve en değerlisi sabırlı olmak gerekir.
DUDAK OKUMA
İşitme kayıplı kişinin konuşmacıyı daha yeterli anlamak için geliştirdiği bir yetenektir. İşitme kaybı olmayan bireyler dahi daha yeterli işitebilmek için görme duyusundan takviye alırlar. Konuşmacının yüz sözünü, mimiklerini ve dudak hareketlerini görmek anlamayı kolaylaştırır.
Yeterli aralık, ışık olmaması ya da dudakların görünmemesi okumayı pürüzler. Bıyık, sigara içilmesi, duman da okumayı güçleştirir.
Konuşmaya başlamadan evvel işitme kayıplı kişinin dikkatini çekmekte yarar vardır. Pek çok ses dudakta benzeri görünebilir, dudak okuyan konuşma konusuna nazaran hangi sözün kullanıldığını anlamaya çalışır. Ağız içinde oluşturulan “k, t, n, g, l” üzere seslerin dudaktan anlaşılması imkansızdır bu nedenle dudak okuyan bireyler sıklıkla konuşmadaki boşlukları kendileri doldururlar bu nedenle konuşma konusunun hakikat anlaşılması her kelimeyi tek tek anlamaktan daha değerli hale gelir.
Konuşma ritmindeki değişiklikler anlamalarına yardımcı olur. Cümleler ortasında duraklama, sözlerin üzerine bastırma işitme engelli kişinin anlamasında tesir yapar.
İşitme kaybı olan bireyler konuşulan bahse hakim olabilmek için daima yüksek dikkat düzeyinde olmaya çalışırlar. Dudak okuma ya da işitme aygıtı kullanmanın eğitimli bireyler tarafından öğretilmesi gerekir.
İŞİTME CİHAZLARI
Ortamdaki sesi alıp yükselterek kulağa aktaran aygıtlardır. Esas kulak düzeyinde kullanılanlar ve gövdeye bağlı olanlar olmak üzere iki kümeye ayrılırlar. Kulak düzeyindeki aygıtlar kemik yolu ile iletim sağlayan aygıtlar ve hava yolu ile iletim sağlayan aygıtlar olarak iki tip olup hava yolu aygıtlar kulak ardı, kulak içi ya da kulak kanalı içi olarak üç farklı tipte kullanılmaktadır. Beden tipi aygıtlar genel olarak ses şiddetini daha fazla artırma özelliğine sahip olup ileri derecedeki işitme kayıplarında tercih edilebilmektedir.
Her iki kulağa tıpkı anda uygulanan aygıtlara bi-aural işitme aygıtları denir. Her iki kulakta aygıt kullanmanın tek kulakta kullanıma nazaran esas özellikleri:
Sesin her iki kulakta tıpkı şiddette duyulduğu istikrarlı işitme sağlamaları
Sesin geliş istikametini algılamayı sağlamaları
Gürültülü ortamda sesi manaya oranını artırmaları
Sesin şiddetini daha fazla artırma kapasitesidir.
İşitme kaybının tipi ve derecesi aygıttan görülen faydayı etkilemektedir. İşitme kaybı olan bireylerde işitme düzeyinde azalmanın yani sıra işitmeyi manaya kapasitesinde de azalma oluşur. İletim tipi kaybı olan hastalarda işitmeyi manaya yeteneği azalmaz ve bu küme hastalar aygıttan azami yarar görürler. Hudut tipi kaybı olan şahıslarda manaya kapasitesi de azaldığı için sesler aygıtla yükseltilerek duyurulsa bile işitileni anlamak her vakit mümkün olmayabilir.
İŞİTME AYGITI KULLANMANIN ÖĞRENİLMESİ
Kaybın derecesi, aygıtın özellikleri ve ferdî faktörler aygıta adaptasyonun muvaffakiyetini ve müddetini etkilemekle bir arada bir program çerçevesinde etaplı olarak çalışmanın bariz yararı olmaktadır. İşitme aygıtını birinci kere kullanmaya başlayan şahısların aşikâr etaplar halinde aygıt kullanmaya başlaması önerilmektedir. Bunlar;
Cihaz evvel meskende kullanılmaya başlanmalıdır: Aygıt ortamdaki her türlü sesi yükselttiği için konuşmaya ağırlaşmak vakit almaktadır. Bu uygulama art plan gürültülere alışmayı sağlar.
Cihaz yalnızca rahat hissedildiği sürece kullanılmalı, rahatsızlık hissedildiğinde çıkartılmalıdır. Kullanma müddeti yavaş yavaş artırılmalıdır.
Alışana kadar aygıtı birkaç gün yalnızca bir kişi ile konuşurken kullanmak adaptasyonu hızlandırır.
Tüm sözleri duymaya ve anlamaya çalışmamak gerekir
Arka plan gürültülerin anlamayı etkilemesi olağandır. Gürültü ve konuşmayı birbirinden ayırt edebilmek vakit alacaktır.
Sesin geldiği istikameti anlamaya yönelik pratik yapılmalıdır. Gözler kapalı olarak dururken bir oburunun farklı yerlerden konuşmasını takip ederek bu çalışma yapılır.
Yüksek sese tolerans artırılmalıdır. Bu çalışma TV ya da radyo dinlerken sesi artırarak yapılır, rahatsız edici düzeye gelince ses azaltılır, sonra tekrar artırılır, vakitle tolerans artar.
Farklı sesleri ayırt etmek için çalışma yapılmalıdır. Yalnızca tek harfi değişik sözler listesi hazırlayıp (masa-kasa, isim-ilim vb) birisinden bunları ikili kümeler halinde yavaşça okuması istenir. Bu sırada dudak hareketleri de takip edilerek dikkatle dinledikten sonra sözler tek tek okunurken ayırt edilmeye çalışılır.
Birisi yüksek sesle okurken metinden takip etmek. Orta ara durup son okunan sözün denetimi yapılmalıdır.
Halen aygıtı yalnızca meskende kullanırken yavaş yavaş tıpkı anda konuşulan şahısların sayısı artırılmalıdır. Tüm görüşmeyi anlamak zordur. En çok konuşan kişi üzerinde ağırlaşmak yararlı olur.
Cihazın kullanıldığı ortamları yavaş yavaş çeşitlendirmek gerekir. Market, sinema, topluluk içinde vb. giderek daha kalabalık ortamlar tercih edilebilir. Bu ortamlardan sakin ve az gürültülü olanlarından başlayarak tolerans vakitle artırılmalıdır.
Dudak okuma eğitimi alınmalıdır. Aygıt kullananlarda çok yardımcı bir destekleyici tekniktir.
Telefonda aygıt kullanımı pratik yapılarak geliştirilir. Bir yardımcının aşikâr aralıklarla telefon ederek çalıştırması yararlı olur.