Tıp lisanında ‘konvulsiyon’ halk lisanında ‘havale’ yahut ‘epilepsi nöbeti’ manasına gelmektedir. Öncelikle bir bahse açıklık getirmek uygun olur, Nasıl ki çocukların ateşinin yükselmesi, öksürmeleri hastalık olmayıp, bir hastalığın belirtisiyse; ‘konvulsiyon’ da bir hastalık değil, bir belirtidir. Beynimizde milyarlarca nöron hücresi (sinir hücresi) kendi ortalarında âlâ bir ahenk içinde elektriksel boşalımlar yapmaktadır ve bu elektriksel boşalımlara uygun olarak elimizi kolumuzu oynatır, konuşur, düşünür, güler ve ağlarız. Bu nöron hücreleri içerisinde bir kümesi, kendi ortalarında uyumlu, lakin genelden farklı halde elektriksel boşalım yaparlarsa, ki bunu görmek mümkün değildir; fakat nöronların bulunduğu yere nazaran, gözlerde kayma, kol yahut bacaklarda kasılma, titreme, ağızdan salya akması, şuurun bozulması üzere görünür olaylar ortaya çıkar ki buna konvulsiyon diyoruz.
Febril konvulsiyonlar (FK) ateşli hastalıkların seyri sırasında ortaya çıkan ve epilepsi ile bağlantılı olmayan lakin epilepsi ile karıştırılabilen nöbetlerdir. Bunu tanımlarken, 3 ay ile altı yaş ortasındaki çocuklarda, beden ısısının yükseldiği durumlarda; lakin menenjit yahut ensefalit üzere beyefendisini ilgilendiren bir enfeksiyon hastalığı olmaksızın, görülen nöbetler febril konvulsiyon olarak tanımlanır ve altı yaşına kadar, sağlıklı 100 çocuktan 2-4 adedinde görülebileceği biliniyor. En sık görülme yaşı ise 12-18 ay ortasıdır. FK ların görüldüğü bu yaşlar beyin gelişiminin süratli olduğu bir periyottur ve bu nedenle, gelişmekte olan beyne özel nöbetler olarak kabul edilir.
FK lar çoklukla beden ısısının 38 derecenin üzerine çıktığı vakitlerde olur, şuurun kaybolması, reaksiyonsuz kalma, gözlerin üst kayması, ansızın nefesini tutma-morarma, kasılma, kol ve bacaklarda titreme formunda hareketlerin biri yahut birkaçı eşlik eder. Çoklukla nöbet 3 dakikadan evvel bizatihi durur, nadiren beş dakikadan daha uzun sürer. Bu günkü bilgilerimize nazaran, FK ların beyne ziyanı olmaz, zekayı ve okul muvaffakiyetini olumsuz etkilemez. Lakin bir defa nöbet geçiren çocuğun ikinci defa nöbet geçirme ihtimali yüksektir.
Neden birtakım çocuklar ateşlenince nöbet geçiriyor da kimi çocuklar geçirmiyor? Bu sorunun karşılığını kesin olarak vermek mümkün değildir. Fakat şunu biliyoruz ki, anne yahut babası FK geçirmiş yahut kardeşlerinde FK hikayesi olan çocukların nöbet geçirme ihtimali başka çocuklara nazaran daha fazladır. Bu da genetik yatkınlığın değerli rolünün olduğunu düşündürmektedir.
Çok sorulan bir soru; FK geçiren çocuğum epilepsi hastası mıdır, ömür uzunluğu ilaç kullanması gerekir mi? Hayır epilepsi hastalığı, ateşsiz periyotlarda, her hangi bir vakitte ve bir uyaran olmadan ortaya çıkan, yineleyen nöbetlerdir. Bu günkü bilgilerimize nazaran kolay FK lar epilepsiye dönmez. Kimi özel durumlarda epilepsi gelişme riskinin, toplumdaki epilepsi görülme oranına nazaran biraz yüksek olduğu söylenir. (Eğer FK 38.5 derecenin altında iken olmuşsa, 15 dakikadan uzun sürmüş ve birebir gün içinde yinelemişse, bedenin bir tarafına gelmiş ve nöbetten sonra hastada güçsüzlük gelişmişse).
Ateşe neden olan her türlü hastalık ki büyük çoğunluğu bu yaşlarda viral enfeksiyonlardır; grip, kulak iltihabı, faranjit, tonsillit, idrar yolu enfeksiyonu, bronşit, vb, ve çocukluk çağında yapılan kimi aşılar FK nedeni olabilir. Nöbetler çoklukla ateşin süratli yükseldiği periyotlarda ve hastalığın birinci günlerinde görülür.
Ateşli nöbet geçirmiş olan bir çocuğun yine nöbet geçirme mümkünlüğü yüksektir. Fakat akılda tutulmalıdır ki, daima birebir ateş düzeyinde ve her ateşlendiğinde nöbet olacak diye kural yoktur. Çoklukla nöbet tekrarı birinci nöbeti izleyen 1-2 yıl içerisinde olur.
-İlk nöbetini 15 aylıkdan evvel geçirmişse,
-Sık ateşli hastalık geçiriyorsa,
-İlk nöbette ateşi çok yüksek değilse,
-Ateş çok süratli yükselmişse,
-Anne yahut babada ateşli nöbet ve epilepsi hikayesi varsa, nöbet yineleme mümkünlüğü yüksektir.
Tedavi
Nöbetler manzara prestiji ile korkutucu olmakla birlikte, FK ların ekseriyetle resen duracağını, çok seçkin olarak uzun süreceğini bilmekte ve nöbet sırasında sakin olmakta fayda var; çünkü telaşla yapılacak hareketler çocuğa ziyan verebilir, düşürebilir, çarpabilirsiniz.
Hastanın ağzında bir şey olmadığını biliyorsanız, ve lisanını de ısırmamışsa çenesiyle uğraşmayın. Lisan geriye kaçar, nefes borusunu tıkar diye bir şey yok.
Yüzüne gözüne bir şey bilhassa kolonya dökmeyin. Gözlerini koruyamadığı için beğenilen zararlanmalara neden olabilirsiniz.
Ağzından su yahut ilaç hiçbir şey vermeye çalışmayın, boğulup ölmesine neden olabilirsiniz.
Kol ve bacaklarını hareket etmesin diye tutmaya çalışmayın, kas yırtıkları ve kemik kırılmalarına neden olabilirsiniz.
Kendisine ziyan vermeyecek formda yan yatırın, salyasının akmasına müsaade verin, ateşi olduğu için üzerdekileri inceltin.
Ateşli nöbetler çoklukla beş dakika içinde duracaktır. 3-4 dakikadan sonra nöbet devam ediyor ise 112 yi arayıp yardım isteyiniz. Bilhassa 18 ayın altındaki çocuklarda ateşe neden olan hastalığın belirlenmesi için yakındaki sıhhat merkezine gitmenizde fayda var.
Genellikle uzun periyodik hami tedaviye gerek yoktur. Nöbet geçirecek diye sistemli ateş düşürücü ilaç kullanmak yanlışsız değildir ve kullandığınız ilaçların da yan tesiri olacağını unutmamak gerekir. Birtakım durumlarda doktorunuz ateşli nöbete karşı ilaç kullanmayı önerebilir. Bu makattan sıkılacak nöbet önleyici ve durdurucu bir ilaç olabilir. Ateşi 38.5 derecenin üzerine çıktığında, hasta yan yatırılır ve tüpteki ilaç makattan sıkılarak nöbet geçirmesinin önüne geçilebilir. Nöbet geçirmekte olan hasta 3 dakikayı doldurduysa tekrar birebir ilacı sıkmak nöbetin durdurulmasında faydalı olacaktır. Birtakım özel durumlarda doktorunuz günlük ilaç kullanmayı önerebilir
FK geçiren çocuklara çoklukla EEG çekmek, beyin görüntülemesi yapmak gereksizdir. EEG nöbetin yineleyeceği yahut ileride epilepsi gelişeceği konusunda kesin bilgi vermez. Nörolojik muayenesinde özel bulgular yoksa manyetik rezonans görüntüleme (MRG) yapılmasının, doktorunuz gerek görmediği sürece, faydası olmaz