Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çocuklarda % 4-8 oranında go¨ru¨lmekte olup bu da 25-30 kis¸ilik bir sınıfta en az bir ya da iki tane DEHB olan c¸ocuk go¨ru¨lebilecegˆi manasına gelmektedir. Toplum tarafından yeni tanınmaya bas¸layan bir durum olmasına ragˆmen aslında uzun vakitten beri bilinmekte olup her yıl hastalık ve tedavisi hakkında yüzlerce yeni araştırma yayınlanmaktadır.
Çoğunlukla genetik olduğu düşünülen, beynin aşikâr işlevleri düzenlemesi ve yönetmesiyle ilgili olan beyin tabanlı bir sendromdur. Bu kısımlar beynin ekseriyetle dikkat, konsantrasyon, hafıza, motivasyon, dürtüsellik, hiperaktivite, tertip ve toplumsal yetenekler üzere çok değerli işlevleri içeren bölgeleridir.
DSM-V (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders = Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı)’e nazaran 17 yaşından küçüklerde en az 6 adet semptom, 17 yaş üstünde en az 5 adet semptomun var olması teşhis için gerekmektedir. Çocuklarda bu belirtilerin 6 ay ve daha uzun müddettir ve yaşıtlarından bariz bir formda bulunması gerekmektedir. İki klinik tipi vardır; 1.Dikkat eksikliği baskın tip 2.Hiperaktif/dürtüsellik baskın tip.
DEHB olan çocuklar çocuk psikiyatri tabibi, pedagog, çocuk gelişimi uzmanı, klinik psikolog, okul rehber öğretmeni, anne ve baba, çocuk doktoru, gerek halinde çocuk nöroloji doktoru ile birlikte multidisipliner olarak değerlendirilmeli, gereken tetkikleri tamamlandıktan sonra klinik gerek halinde çocuk psikiyatri tabibince DEHB’ye yönelik özel reçete ile yazılabilen birtakım ilaçların kullanımı gerekebilmektedir.
DEHB tedavisinde kullanılan ilaçların yan tesirleri nelerdir?
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tedavisinde kullanılan ilaçlar, dikkat eksikliği tedavisi için tesirli fakat yan tesirleri de olabilen ilaçlardır. Mecburî olmadıkça dikkat eksikliği yahut hiperaktivite ilaçları kullanımı önerilmemektedir. Bu ilaçların yeterli bilinen yan tesirleri şunlardır; uyku sorunları, iştahta azalma, kilo kaybı, artmış kan basıncı ve kalp suratı, baş dönmesi, baş ağrısı, karın ağrısı, rebound tesir, irritabilite , sonluluk.
DEHB tedavisi başlanmadan evvel kalple ilgili neler yapılmalıdır?
DEHB tanısı alan bir çocuğa medikal tedavi başlanması planlanıyor ise öncesinde kesinlikle ailedeki kalp hastalığı olan (ani mevt gibi) bireylerin hikayesi alınmalı, ayrıntılı bir fizik inceleme yapılmalı, çocukta göğüs ağrısı, bayılma, çarpıntı, baş dönmesi sorulmalı ve doğumsal kalp hastalığı hikayesi sorgulanmalıdır. Çocuk tabibi tarafından kalp suratı ve kan basıncı bakıldıktan ve fizik incelemesi tamamlandıktan sonra (dinlemekle ritim bozukluğu yahut üfürüm varlığı) ilaç başlanmadan evvel hasta elektrokardiyografi (EKG)’si çekilerek çocuk kardiyoloji doktoruna danışılmalıdır.
DEHB ilaçları kullanırken görülebilecek olası kardiyak yan tesirler nelerdir?
FDA (Food and Drug Administration) DEHB ilaçlarının kullanımı ile felç, inme, kalp krizi ve ani kardiyak mevt üzere kardiyovasküler yan tesirler ortasında net bir ilgi gösterilemese de bu ilaçları kullanacak ve kullanmakta olan hastaların kalp suratı, kan basıncı, kalp ritmi açısından yakın monitorize edilmesini önermektedir. Üç yaş ve üzerinde kullanılan Adderall’in bilhassa 21 yaş altında ani kardiyak vefat ile münasebetini bildiren klinik çalışmalar mevcuttur.
Bu küme uyarıcı ilaçlar kan basıncı ve kalp suratını artırabilir. DEHB ilaçlarını kullanmakta olan hastaların ilaç yan tesirlerinin kayıt altına alındığı sistemde 300 bireyde ani vefat görüldüğü bildirilmiş ve bunların 25 adedinin ilaç ile ilgili olduğu belirtilmiştir. Bu 25 hadisenin bir kısmının otopsisinde de yapısal kalp hastalığı saptanmıştır. 26 hadisede ilaçla bağlantılı göğüs ağrısı, kalp krizi atağı, inme yahut felç, kalpte ritim bozukluğu olduğu rapor edilmiştir. Yani bu küme ilaçların kullanımı öncesinde ve kullanımı sırasında kesinlikle çocuk kardiyoloji tabibinin yakın takibi önerilmektedir.
Tüm dünyada geçerliliği olan AHA (American Heart Association, 2008) ve American Academy of Pediatrics (APA) kılavuzlarına nazaran DEHB nedeniyle ilaç kullanan çocuklarda EKG taraması (Sınıf IIA teklif, delil seviyesi C) önerilmekte olup yapısal kalp hastalıkları açısından dikkatli bir fizik muayene ile kalpte üfürüm duyulması, ailede kalp hastalığı hikayesi olması, hipertansiyon, çarpıntı, ritim bozukluğu, bayılma yahut Marfan sendromu bulgusu varlığında kesinlikle çocuk kardiyoloji tabibi değerlendirmesi ve ekokardiyografi yapılması önerilmektedir.
DEHB ilaçları kullanmakta olan hangi çocuklar ne vakit çocuk kardiyoloji doktoruna yönlendirilmelidir?
Artmış kan basıncı, kalp suratı olan, ritim bozukluğu olduğu düşünülen, çarpıntı, bayılma, göğüs ağrısı, baş dönmesi yakınması olan, ailesinde kalp hastalığı hikayesi olan, ailesinde bilhassa birinci derece yakınlarında ritim sorunu olan çocuklar tedavinin başlanmasından önce ve başlandıktan sonra çocuk kardiyoloji doktoru tarafından değerlendirilmelidir. Aslında yapılan klinik çalışmalar ve ilaç yan tesirlerinin kayıtlarına bakıldığında DEHB’li tüm çocuklar kalp denetiminden geçmeli ve yakın kardiyak takipleri yapılmalıdır. Hatta bu takipler en az 3 yıllık çocuk kardiyoloji tecrübesi olan ve bu hasta kümesi çocukları izleyen tecrübeli uzman tabipler tarafından yapılmalıdır. Tabip hastayı değerlendirdikten sonra aileyi ayrıntılı olarak bilgilendirmeli ve çocuğun tedavisi mühletince neler yapması gerektiğini uzun uzun aileye anlatmalıdır. İlaç başlanması planan çocuk hastayı DEHB istikametinden pahalandıran çocuk psikiyatrisi uzman doktoru, çocuk kardiyoloji doktoru ile yakın işbirliği ve bağlantı halinde kalarak olguyu izlemeli ve aile her vizitte aydınlatılmalıdır.
