Erişkin insanlarda olduğu üzere çocukların da başı ağrır. Okul hayatının başlamasıyla baş ağrısı sıklığının da arttığı gösterilmiştir. Tekrarlayan baş ağrıları okul meselelerine, öğrenme zahmetine neden olabilir. Ebeveynler çocukların şikâyetleri önemli olmadan ve süreğen hale gelmeden baş ağrısını çoklukla makul sebeplere bağlayarak geçiştirirler. Altta yatan nedenler alışılagelen nedenler olabileceği üzere hayatı tehdit eden meselelerin habercisi de olabilir. Bu yüzden çocuklardaki baş ağrısını önemseyerek detaylı bir formda pahalandırmak ve nedenlerini ortaya çıkarmak gerekir.
Çocuklarda baş ağrısının kaynağı nelerdir?
Başımızı kafatası içindeki (intrakraniyal) ve dışındaki organlar ve yapılar (ekstrakraniyal) olarak ele alabiliriz. Kafatası içinde yer alan beynimizin kendisi ağrıya hassas değildir. Ancak beyni sıkıştıran, basınç yapan, içindeki sıvıyı ve kan akımını etkileyen her türlü durum ağrıya hassas beyin zarları, damarlar ve beyinden çıkan sonlar aracılığıyla ağrı duymamıza sebep olur. Bir diğer deyişle baş ağrısı meydana gelen bozukluğun habercisi yani alarmıdır.
Yüz ve baştaki atar ve toplardamarlar, baş ve boynun çizgili kasları, dişler, sinüsler ve buradaki mukoza, kemik zarları, göz çukuru ise ağrıya hassas kafatasımız dışındaki yapılardır.
Çalışmalar baş ağrısını arttıran nedenler içinde yaş, cinsiyet, ailede (öncelikle anne ve babada) baş ağrısı hikayesi ve araç tutma hikayesi varlığının kıymetli olduğunu göstermektedir. Baş ağrısı yedi yaşına kadar kız ve erkek çocuklarda eşit oranda görülürken bu yaştan sonra kızlarda sıklığı giderek artmaktadır. Tekrarlayan baş ağrısı sıklığı yedi yaşına kadar %2.5 iken 15 yaşında bu oran %15’e çıkmaktadır. Erken ergenlik devrinde kızlarda erkeklere oranla iki kat daha sık görülmektedir.
Çocuklarda baş ağrısının tipleri nelerdir?
Baş ağrıları bilimsel olarak birincil ve ikincil baş ağrısı bozuklukları olarak sınıflandırılır.
Birincil bozukluklarolarak öncelikle migren, tansiyon tipi ve küme formunda (cluster tipi) baş ağrısı bozukluklarını görüyoruz. Bu tip baş ağrıları ekseriyetle tekrarlayıcı ve süreğen karakterdedirler. Hayatı tehdit etmezler lakin ömür kalitesini olumsuz tarafta etkilerler. Çevresel faktörler bu tip baş ağrıları için tetikleyici olabilir. Örneğin gürültü, fazla ışık, açlık, yorgunluk, uykusuzluk, gerilim, rüzgârlı ve basıncı yüksek hava durumu, kimi yiyecekler (peynir, çikolata, kafeinli içecekler, birtakım meyveler, monosodyum glutamat içeren hazır besinler vb) baş ağrısı krizlerini arttırır. Krizler dışında hasta büsbütün olağandır.
İkincil tipbozukluklar dediğimiz baş ağrıları daha sık ve sayıdaki nedenlerden oluşur. Çoklukla tekrarlayıcı değillerdir fakat sebebe bağlı olarak süreğen olabilirler. Sıklıkla baş ağrısı nedeni olarak karşımıza çıkmalarına karşın (örn. akut sinuzit) çok az bir kısmı ani ortaya çıkan, hayatı tehdit edici ve ilerleyicidir (anerizma yırtılması, beyin tümörü vb).
- Baş ve boyun travmasına bağlı
- Baş ve boyun damarsal olaylarına bağlı (kanama, anevrizma, anomali vs)
- Kafa içinde damarsal olmayan yer kaplayan (tümör vb) olaylara bağlı
- Alışkanlık yapan hususa yahut yoksunluğuna bağlı
- Enfeksiyon kaynaklı (Menengit, ensefalit vb)
- Pıhtılaşma bozukluklarına bağlı (tromboz vb)
- Kafatası kemikleri, ense, göz, kulaklar, burun, sinüsler, dişler, yüz yahut başka yapılara bağlı
- Sistemik hastalıklara bağlı (hipertansiyon vb)
- Uyku düzensizliği yahut çok yorulmaya bağlı (bilgisayar, tablet, telefon çok kullanımı dâhil)
- Psikiyatrik bozukluklara bağlı olabilir.
Baş ağrısı olan bir çocukta hikayede öğrenmemiz gereken bilgiler nelerdir?
- Nasıl ve ne vakit başladı?
- Baş ağrısının seyri: ani, birinci ağrı, tekrarlayıcı, her gün, giderek artma?
- Baş ağrısı tek tip mi yoksa farklı halleri var mı?
- Ne sıklıkta gelir ve ne kadar sürer?
- Baş ağrısının geleceğini anlar mısın?
- Yeri neresi ve özelliği (zonklayıcı, sıkıştırıcı, bıçak saplanır üzere vs)
- Eşlik eden bulgu var mı? Burun akıntısı, kusma, baş dönmesi, uyuşma?
- Baş ağrısına uygun gelen yahut kötüleştirenler? Aktivite, ilaçlar, yiyecekler…
- Baş ağrısı günlük aktiviteye mahzur oluyor mu?
- Baş ağrısı özel bir periyot yahut vakit dilimine özgümü?
- Baş ağrıları olmayan vakitte öbür bulgu var mı?
- Tedavi için kullanılan ilaçlar var mı?
- Başka tıbbi sorun var mı?
- Ailede baş ağrısı çeken kimse var mı?
- Mobil aygıtlarda (bilgisayar, TV, telefon, tablet vb) geçirilen mühlet günlük olarak kaç saat?
- Uyku tertibi ve ağrı ile bağlantısı nedir?
- Baş ağrınızın nedeni olarak düşündüğünüz bir şey var mı?
Baş ağrısı olan çocuklarda hangi tetkikler yapılmalıdır?
Laboratuar tetkikleri ayırıcı tanıya yönelik istenir. Kan tetkikleri bilhassa anemi saptanması açısından değerlidir. Ağır anemilerde baş ağrısı yakınması kelam hususudur. Sinüs grafileri enfeksiyon düşündüren olgularda istenebilir. Doktorun muayene sırasında göreceği burun gerisi bir akıntı klinik bulgularla birlikte ise sinüs sinemasını gereksiz kılar. Baş grafisi çok nadiren gerekir ve baş ağrısı olan birçok hastada olağandır. Röntgen ışınlarının ziyanlı tesirleri de göz önünde bulundurulduğunda çok gerekli değilse istenmez.
EEG: baş ağrısının rutin değerlendirmesinin bir modülü olarak önerilmez. Lakin epileptik nöbet sonrası baş ağrısı çok sık gözlenir. Hastada şuur kaybı, şuur değişikliği yahut epileptiform bir bozukluk düşünüldüğünde yahut sebebi belirlenemeyen baş ağrılarında EEG faydalıdır. Auralı migrende, nöbet gibisi semptomları olanlarda ayırıcı teşhis için incelenmesi gerekir.
Kranial görüntüleme (MR, Tomografi vb): Her başı ağrıyana MR yahut tomografi çekilmez. Dünyada kabul gören Amerikan Pediatri Akademisi kriterlerine nazaran tekrarlayan baş ağrısı olan bir çocukta nörolojik muayene olağan ise rutin olarak görüntüleme gerekli değildir. Görüntüleme aşağıdaki üzere öyküsü olan çocuklarda yapılması öncelikle önerilir:
- Yeni başlayan şiddetli baş ağrısı olanlar (1 aydan kısa süreli), baş ağrısı tipinde değişiklik olanlar, nörolojik bozukluğu olanlar
- Anormal nörolojik muayenesi olan çocuklarda (fokal bulgular, intrakranial basınç artışı bulguları, besbelli şuur değişikliği) ve nöbet de eşlik ediyorsa görüntüleme önerilir.
Uykudan uyandıran baş ağrısı, yakınlarında beyin tümörü hikayesi üzere nedenlerle ailenin çok telaşı, ender görülen durumların dışlanması üzere nedenler ile de görüntüleme yapılabilir.
Baş ağrısı tedavisi nasıl yapılır, nelere dikkat edilmelidir?
Çocuklarda orta sıra olan kısa periyodik ve hafif ağrılar sık görülür ve çoklukla özel bir tedavi gerektirmez. Tedavi orta yahut şiddetli olan, tekrarlayan yahut ilerleyici olan ağrılarda gereklidir.
İlaç tedavisinden evvel başı ağrıtan sebepler ortaya çıkarılıp bu sebeplerden kaçınmaya çalışmak tedavinin birinci basamağıdır.
Baş ağrısının akut tedavisi ve krizlerin gelmesini, ortaya çıkmasını önleyici ilaç tedavileri farklıdır ve tabip önerisi doğrultusunda yapılmalıdır. Hekim denetimi olmadan ağrı kesicilerin daima ve fazla kullanımı böbrek, karaciğer üzere hayati organlara ziyan verebilecek tesirler yapabilir. Öncelikle sebebi ortadan kaldırmaya yönelik tedavi yaklaşımı seçilmelidir. Örneğin sinüzit için seçilecek ilaç ile hipertansiyon için seçilen tedavi farklıdır. Tıpkı biçimde hidrosefali ve beyin tümörünün tedavisinde cerrahi müdahale gerekir iken kırma kusuru üzere görme ile ilgili baş ağrılarında uygun gözlük tedavi edici olabilir.
Çocuklarda göz ve görme sıkıntıları her vakit kolay fark edilemeyeceğinden, şikâyeti olmasa da, rutin göz muayenesinden geçmesi önerilmektedir.
Baş ağrısına sebep olan durumlar ortadan kaldırılmadıkça yapılacak tedaviler ya kısa müddetli yarar sağlar ya da etkisiz kalır.
