Burun olağan teneffüs organıdır ve aldığımız havanın ısınmasını, nemlenmesini ve içerisindeki yabancı hususların, alerjenlerin ve mikro organizmaların filtrelenmesini sağlar. Bu formda ısınmış ve nemlenmiş olarak akciğerlere giden havanın içerisindeki oksijen çok daha düzgün bir biçimde kana geçmektedir.
Tıpkı vakitte nefes alma sırasında burun içerisinde hava akımına karşı oluşan direnç alt teneffüs yollarının ve akciğerlerin daha âlâ genişlemesinde katkı sağlamaktadır (nazo-pulmoner refleks).
Burnun bu işlevlerini yapmasında en kıymetli misyonu ise alt burun etleri (alt konkalar) yapmaktadır. Mukoza altı dokularında çok güçlü damar içeriği bulunan alt burun etleri ortam havasının özelliklerine nazaran teneffüs havasının ısıtılma, nemlendirilme ve filtrelenme derecesini tıpkı vakitte hava akımına uygulanacak direnci ayarlarlar. Son derece hassas bir istikrar içinde sağlanan bu işlevlerde kritik vazife yapan alt burun etlerinin çeşitli nedenlerle büyüyerek hava akışını olumsuz etkilemesi (konka hipertrofisi) ise burunda oluşan tıkanıklıkların en sık görülen nedenidir.
Olağan beden işlevleri için çok kıymetli olan burun solunumundaki kritik rollerinden dolayı bilhassa alt burun etlerine yönelik müdahalelerin çok dikkatli yapılması ve bu yapıların olağan işlevi sağlayacak halde küçültülerek, çok özel durumlar haricinde katiyetle tam olarak çıkartılmaması gerekmektedir.
Burun tıkanıklığı nedeni ile ağız teneffüsü yapılması durumunda teneffüs havasının oksijeni akciğerlerde gereğince tutulamamakta ve sonuç olarak kandaki oksijen düzeyinde azalma olmaktadır. Kandaki oksijen doygunluğundaki azalmaların beyindeki ve beyni besleyen damarlardaki sensörler tarafından algılanmasına bağlı gelişen refleksler uzun periyotta kan basıncında artma (hipertansiyon) kalp ritim sorunları ya da kalp yetmezliği üzere problemler oluşturabilmektedir.
Burundaki tıkanıklıklar birebir vakitte ağız teneffüsüne bağlı sık boğaz enfeksiyonları, boğazda kurumaya bağlı şikayetler, uyku bozuklukları, horlama ve uyku apnesi üzere sorunlara neden olarak da yaşam kalitesini değerli ölçüde bozmaktadır.
Erişkinlerde burun tıkanıklığının en sık nedenleri;
- İki burun pasajı ortasında yer alan septum dediğimiz kıkırdak ve kemik yapıdaki perdenin bir tarafa hakikat eğik olması (septum deviasyonu),
- Burun girişinde nazal valv olarak isimlendirilen bölgedeki sorunlar (nazal valv yetmezliği)
- Burun etlerinin büyümesidir (konka hipertrofisi).
- Burun içi deviasyonlar, travma ile oluşan burun kırıklarına bağlı olabilecekleri üzere doğum ya da gelişme çağında maruz kalınan ve fark edilmeyen incinmelere yahut genetik etkenlere bağlı olarak septumdaki kemik ve kıkırdak gelişme merkezlerinin hasar görmesi sonucunda burnun yaşla bir arada büyümesi sırasında septumun olağandışı gelişmesi ile oluşabilirler.
Nazal valv yetmezliği burun pasajı çabucak girişinde burun sırtına komşu bölgede yer alan açı bölgesinin (nazal valv) daralmasıdır. Bu bölgenin sorunları teneffüsü önemli biçimde etkileyebilmektedir. Valv yetmezliği iki biçimde oluşmaktadır
- İnternal (iç) yetmezlik: valv bölgesinde septumun eğik olmasına bağlı hava pasajının daralması
- Eksternal (dış) yetmezlik: Burun kanatları içerisindeki kıkırdak dayanağın yapısal olarak ya da estetik hedefli ameliyatlarda yapılan küçültmelere bağlı olarak hava akımına direnemeyecek kadar zayıf olması yahut valvi daraltacak biçimde iç bükey olmasıdır.
Nazal valv yetmezlikleri burun muayenesinin yanı sıra burun pasajı içindeki farklı bölgelerin kesit alanlarını hesaplanmasını sağlayan akustik rinometri testi ile objektif olarak görülebilmektedir. Deviasyonu olan hastaların büyük kısmında deviasyonun karşı tarafındaki burun pasajındaki etlerde büyüme izlenmektedir. Bunun nedeni bünyenin olağan işlevlerinin korunması gayesi ile burun içinde hava akımına direnç oluşturmaya ve hava türbülansını sağlamaya yönelik olarak gelişen refleksler sonucunda alt burun etlerinin büyümesidir (Kompenzatris hipertrofi).
Alerjik tepkilere bağlı burun mukozası şişmeleri başka sık görülen tıkanıklık nedenidir. Alerjik nezlesi olan hastalarda tıkanıklığın yanı sıra burunda kaşıntı, hapşuruk ve sulu, berrak burun ve geniz akıntısı da bulunmaktadır.
Burun ve sinüs enfeksiyonları, burun damarlarının dış uyaranlara çok tepkileri (vazomotor rinit), sinüslerden köken alan polipler, orta burun eti büyüklükleri (konka bülloza) ve burun içindeki güzel ve berbat huylu tümörler de tıkanıklığa neden olabilmektedir.
Çocuklarda ise en sık burun tıkanıklığı nedeni geniz eti (adenoid) büyümesidir. 2 yaşından sonra başlayan tıkanıklıkların en sık nedeni budur. Doğuştan tıkanıklıklarda ise burun kanalının tam oluşmamış olması ya da pasajın genize açıldığı art kısmında tıkanık olması (koana atrezisi) akla gelmelidir. Çocuk yaşlarda alerji, sinüzit ve buruna yabancı cisimlerin sokulması da ender olmayarak tıkanıklığa neden olmaktadır.
Geceleri, yatar konumda oluşan burun tıkanıklıklarının nedeni, alt burun etlerindeki damar ağı içinde bulunan kanın birikmesidir. Ayakta iken yer çekiminin de tesiri ile kan kalbe daha rahat dönmekte ve etler içinden boşalabilmekte ve etler küçülmektedir. Yatar konumda kalp ve baş ortasındaki yükseklik farkı azaldığında yer çekimi dayanağının kaybolması ile kanın kalbe dönüşü zorlaşmakta ve alt burun etleri içinde biriken kan etleri şişirmektedir.
Muayene ve yahut radyolojik olarak enfeksiyon saptanan hastalarda öncelikle bu enfeksiyonun uygun ilaçlarla tedavi edilmeye çalışılması gerekir.
Alerji saptanan hastalarda uygun anti alerjik tedavi verildiğinde burun tıkanıklığı şikayetinde de azalma sağlanabilir.
Kronik sinüzite ve burun içi poliplere bağlı oluşan tıkanıklıklarda uygun cerrahi sistem kullanılarak polipler temizlenmeli, sinüslerin boşalma kanalları açılmalı ve havalanmaları sağlanmalıdır.
Burun açıcı (dekonjestan= illiadin, otrivin gibi) haplar ve spreyler bilhassa üst teneffüs yolu enfeksiyonlarında ve alerjik tepkilerin tedavisinde erken devirde ve kısa periyodik olarak kullanılırlar. Bu ilaçlar burun mukozasındaki damarlarda büzülme yaparak alt etlerin küçülmesini ve burnun açılmasını sağlarlar. Ağız yolu ile alınan ilaçlar da birebir biçimde damarlarda büzülme yaparak tesir ederler. Damla ve sprey formundaki dekonjestan ilaçlar çok kısa müddette çok düzgün açılma sağlamalarına rağmen 5-7 günü geçen kullanımlarında damarlarda zıt tesir ile genişlemeye ve burun mukozasının yüzey anatomisinde kalıcı değişikliklere neden olabildiğinden dikkatle kullanılmalıdırlar. Ağız yolu ile alınan dekonjestanlar ise tüm bedende tesirli olduklarından çarpıntı, uyku bozukluğu ve çocuklarda huzursuzluk üzere şikayetlere neden olabilmektedirler. Ayrıyeten bilhassa kalp ritim bozukluğu, tansiyon yüksekliği, prostat büyümesi üzere hastalıkları olan şahıslarda bu hastalıklara yönelik şikayetlerde artmaya neden olabilecekleri için kullanılmaları sakıncalıdır.
Alt burun etlerinin burun tıkanıklığındaki rolünü anlamada en kolay metot dekonjesyon testidir. Buruna dekonjestan sprey sıkılmasını takiben 5-10 dakika içinde çok bariz olarak açılma olması tıkanıklığın alt burun etlerinden kaynaklandığını gösterecektir.
Bu uygulama sonrasında bile bir pasajdaki rahatlamanın başkasına göre fark edilir biçimde az olması başta deviasyon olmak üzere öbür patolojileri düşündürmelidir. Dekonjesyon testi öncesinde ve sonrasında yapılacak Akustik rinometri değerlendirmesi alt burun etlerinin bilhassa ön uçlarının burun tıkanıklığındaki rolünü rakamsal olarak gösterecektir. Alerji ve yahut enfeksiyon saptanmayan ya da bu şikayetleri tıbbi tedavi ile denetim altına alınmasına karşın tıkanıklık şikayeti geçmeyen hastalarda cerrahi tedavi seçenekleri gündeme gelmektedir.
