Vücuttaki kasları hareket ettiren hudutlar içinde en uzun kemik kanala sahip hudut olan yüz sonu (fasial sinir), en sık felç görülen hudutlardan birisidir. Bu felçlerin yaklaşık %90 kadarı hududun kanalının içinden geçtiği kulak kemiğindeki hastalıklara bağlı olarak meydana gelir. Yüz felçlerinin en sık nedeni çoklukla nedeni bilinmeyen ve kendi kendisini sınırlayan bir hastalık olan Bell paralizisi olmakla birlikte, kemikte tahribat yapan iltihaplar ya da orta kulaktan köken alan tümörler üzere patolojilerin de felce neden olabileceği akılda tutulmalıdır. Bu bölge hastalıklarının tedavisinin kulak burun boğaz hekimliği alanına girmesi nedeniyle yüz felci tanısı konulan hastalar kesinlikle KBB uzmanı tarafından değerlendirilmelidir.
Beyinden çıkarak yüz sonu ile yüzün üst yarısına gelen hudut liflerinin bir kısmı tıpkı yüz yarısına giderken bir kısmı beyin sapında çaprazlaşarak karşı yüz yarısına gitmektedir. Meğer yüzün alt yarısını çalıştıran bütün hudut lifleri beyindeki ilgili merkezden çıktıktan sonra çaprazlaşarak yüzün karşı yarısındaki adaleleri uyarmaktadır. Bu nedenle beyinde bir tarafta meydana gelen patolojilerde yüzün karşı tarafında alt yarıdaki adaleler olaydan etkilendiği halde, üst yüz bölgesi beyin sağlam olan başka tarafından da ihtar aldığı için etkilenmemektedir.
Bu tip yüzün gözden aşağıda kalan kısmını etkileyen felçler “santral tip yüz felci” olarak, beyin sapı ve daha alt bölgedeki patolojilere bağlı oluşan ve yüzün bir yarısını tam olarak etkileyen felçler ise “periferik tip yüz felci” olarak isimlendirilmektedirler. Bu bulgu ayırıcı teşhiste değerli olmakla birlikte sonun periferik tip patolojilerinde de üst yüz yarısındaki uyarımın korunduğu durumların olabileceği unutulmamalıdır.
Yüz sonu beyinden çıktıktan sonra işitme ve istikrar sonu ile bir arada seyrederek kulak kemiği içerisine girer. İç kulak kanalı (internal akustik kanal) denilen bu bölgedeki patolojilerde yüz felcine işitme ve istikrar şikâyetleri eşlik edebilmektedir.
Yüz hududu kulak kemiği içersindeki kanalda ilerlerken gözyaşı bezini uyaran, orta kulaktaki üzengi kemiğinin kasını uyaran ve lisanın 2/3 ön kısmında tat duyusunu alan, çene altı tükürük bezlerini çalıştıran kollarını verir. Hudut kulak kemiğinden çıktıktan sonra öne hakikat uzanır ve kulak altı tükürük bezi (Parotis bezi) içinden geçerek yüzdeki mimik kaslarını uyaran kollara ayrılır.
Yüz felçlerinde gözyaşı salgısının, lisanda tat duyusunun ve üzengi adalesi işlevinin olup olmaması hastalığın oluştuğu bölgenin/seviyenin tayininde yardımcı bulgulardır.
Yüz felci nedenleri çok çeşitli olmakla birlikte en sık görülenler akut süratli gelişen ve kronik- yavaş ilerleyici olarak iki gurupta toplanabilirler.
Akut Süratli Gelişen Felçler:
Sinir iltihapları
-
Bell paralizisi (nedeni bilinmeyen yüz felci)
-
Herpes Zoster virüz enfeksiyonu
-
Guillain-Barré sendromu
-
Oto immün yüz felçleri
-
Lyme hastalığı
-
AIDS
-
Kawasaki hastalığı
Travma
-
Kulak kemiği kırıkları
-
Basınç travması
-
Doğum travması
Orta kulak iltihapları
-
Akut bakteriel enfeksiyonlar
-
Kronik bakteriel enfeksiyonlar
-
Kronik orta kulak iltihabında kemik içinde kemiği eriten doku (Kolesteatom) oluşumu
Sarkoidoz
Nörolojik hudut sistemi hastalıkları
Kronik-Yavaş İlerleyen Felçler:
Habis tümörler
-
Yanak tükürük bezi (Parotis) tümörleri
-
Başka yerlerden sıçrayan (metastatik) tümörler
İyi huylu tümörler (glomus tümörü, schwannoma)
Kronik orta kulak iltihapları (Kolesteatom)
Yüz Felci Tedavisi
Yüz felçlerinin tedavisi neden olan faktöre nazaran değişiklik gösterir. Tedavideki hedef; olağan yüz görünümünün, istemli hareket esnasında yüz simetrisinin, duygusal hareketlerin ve ağız, burun ve göz etrafı kas işlevlerinin sağlanmasıdır.
Bell Paralizisi: Travma, tümör, enfeksiyon üzere bariz bir neden saptanamayan akut yüz felçleri Bell paralizisi olarak isimlendirilir. Nedeni kesin olarak bilinmemekle bir arada viral iltihaba bağlı, immün bir düzeneğe bağlı olarak oluştuğu kabul edilmektedir. Kendi kendini sınırlayan bir patoloji olan Bell paralizisi ilerleyici olmayıp çoklukla zaten düzelmektedir.
Bell paralizisinin tedavisinde felçten sonraki birinci 3 gün içerisinde başvuran hastalara, pürüz oluşturacak bir durum yoksa damar yoluyla uygun dozda kortizon verildikten sonra ağız yoluyla başlanan kortizon tedavisine 2-3 günde bir yavaş yavaş doz azaltılarak ortalama 15 gün devam edilmektedir. Kortizonun mide bağırsak sistemi üzerindeki yan tesirlerini önlemek maksadıyla mide gözetici tedavi verilmelidir. Etkenin virüs olma ihtimali nedeni ile tedaviye ağız yolu ile anti viral ilaç eklenmektedir. Yüz sonu işlevlerinin büsbütün kaybolduğu durumlarda güzelleşme devrinde yüz kaslarında incelme oluşumunun önlenmesi maksadıyla sıcak tatbiki, masaj ve yüz antrenmanları uygulanır. Beğenilen açık kalmaya bağlı kuruma nedeni ile oluşan keratit üzere komplikasyonların önlenmesi için hami tedaviler uygulanmaktadır.
Kortizon kullanımının sakıncalı olduğu durumlarda (kontrol edilemeyen şeker hastalığı, gebelik vb) kılcal damar sirkülasyonunu artırmaya yönelik tedavi verilebilir. Hastanın takibinde üç hafta sonunda düzelme varsa destekleyici tedaviye devam edilmekte klinik düzelme izlenmeyen hastalara elektrikle kas ihtarım testi (EMG) yapılmaktadır. EMG de düzgünleşme bulguları olan hastalarda tıbbi tedavi ile izleme devam edilmekte, total ikaz kaybı olup güzelleşme bulguları bulunmayan hastalarda Manyetik rezonans tetkiki yapılmaktadır.
Bu tetkikte patolojinin yeri saptanan hastalarda uygun cerrahi teknikle sonun kanal içinde özgürleştirilmesine yönelik cerrahi uygulanmaktadır. Felç mühleti uzadıkça düzgünleşme kalitesi düşmektedir. Cerrahi müdahalenin en kısa vakitte yapılmasının yüz işlevlerinin en ülkü halde tekrar kazanılmasında en kıymetli faktör olduğu kabul edilmektedir. Bu nedenle yüz felci olan hastalarda erken devirde teşhis ve uygun tedavinin güzelleşmede kıymetli tesiri vardır.
Travma: Yüz felci nedenleri içinde sıklık olarak ikinci sıradadır. Kulak kemiği kırıkları, cerrahi travma (cerrahi sırasında kaçınılmaz olarak oluşan zedelenmeler) ya da istem dışı cerrahi travma olabilir.
Kulak kemiği kırıkları: Travmadan çabucak sonra oluşan yüz felçlerinde sonda kesi ya da zedelenme olduğu kabul edilir. Bu durumda mümkün olan en kısa mühlet içinde ameliyat yapılmalı ve patolojinin durumuna nazaran uygun cerrahi teknik ile hududun üzerindeki baskının kaldırılması ve gerekiyorsa tamiratı gerçekleştirilmelidir. Travmadan bir müddet sonra başlayan felçler ise sonun kanalı içinde şişmesine yahut kanamaya bağlı olarak oluşabilmektedir. Bu durumda tedavi Bell paralizisi üzeredir.Tedaviye karşılık vermeyen durumlarda cerrahi gündeme gelmektedir.
Akut ve kronik orta kulak iltihapları: Akut orta kulak iltihabı sırasında görülen yüz felçlerinin tedavisinde damardan antibiyotik başlanmalı ve kulak zarına delik açılarak orta kulakta biriken iltihabın boşalması sağlanmalıdır. Ek olarak kortizon tedavisi uygulanabilir.
Kronik orta kulak iltihabı ile birlikte görülen felçlerde kolesteatom denilen kemiği eriterek büyüyen iltihap kitlesi bulunma talihi fazladır. Felç kolesteatomun sona basısı ya da bölgesel inflamasyona bağlı olarak oluşmaktadır. Bu olaylarda acil cerrahi müdahale gereklidir.
Herpes Zoster Otikus: (Ramsey Hunt Sendromu) Varisella Zoster virüsüne bağlı olarak oluşur. Çoklukla beraberinde kulak kepçesinde, saçlı deride, yüzde yahut dudaklarda uçuk gibisi kabarcıklı lezyonlar bulunur. Bell paralizisinden farkı bulguların daha önemli olması ve ekseriyetle hudutta tam dejenerasyona neden olmasıdır. Bu hastalık bilhassa hücresel tip immün yetmezlikli bireylerde daha fazla görülür. Tam düzgünleşme oranı düşük olup -22 ortasında kıymetler verilmektedir. Tedavide bu virüse özel anti viral ilaç kullanılmalıdır. Diğer tedavi protokolü Bell paralizisindeki üzeredir.
Kulak kemiği dışı patolojiler: Çoklukla travma ya da yanak tükürük bezinden (Parotis) köken alan tümörlere bağlı olarak oluşmaktadır. Tedavide nedene bağlı olarak farklı cerrahi prosedürler kullanılmaktadır.
