Fonksiyonel disfoni (FD), yapısal olarak büsbütün olağan olan ses tellerinin uygun ses çıkarma fonksiyonunu yerine getirememesi durumudur. Bir öbür tabir ile, olağan olan ses organının uygun olmayan, ya da yanlış formda kullanılması olarak tanımlanabilir. Bu teşhisin koyulabilmesi için hastanın ses hastalıkları konusunda tecrübeli bir klinik tarafından gerekli tüm incelemeler ışığında değerlendirilmiş olması gereklidir. Bu hasta kümesi, ses hastaları içerisinde %10-40’lık bir kısmı oluşturmaktadır (1). FD’nin belirti ve bulguları çok değişkenlik gösterebilmekle birlikte, birden fazla hastada geçirilmiş bir üst teneffüs yolu infeksiyonunu takiben görülebilir. Bayanlarda erkeklerden daha sık olarak görülür. Çoklukla geçicidir ve tedavi cevabı değişkendir.
FD’de sesin değişik özellikleri olumsuz olarak etkilenebilir. Sesin şiddeti, perdesi ya da genel kalitesinde bozulmalar olabilir, hatta nadiren de olsa, hasta hiç ses çıkaramayabilir (Fonksiyonel afoni). Ruhsal faktörler ve gerilim, FD belirtilerinin başlamasına ya da artmasına neden olabilir.
FD tarifi yerine ya da misal klinik durumlar için kullanılan çok sayıda tanımlama mevcuttur. Bunlar ortasında psikojenik, konversif, histerik, hiperfonksiyonel, kas tansiyon ve misuse (yanlış kullanım) ses kısıklıkları sayılabilir (2-6).
Fonksiyonel disfonide larinks (gırtlak, hançere) içerisindeki küçük kasların uygunsuz kasılmalarının rol oynadığı düşünülmektedir. Bu kasılmalara neden olarak aşağıdaki düzeneklerden bir ya da birkaçının rol oynayabileceği değişik çalışmalarda söz edilmiştir (1):
1. Aşırı ses kullanma gerekliliğine bağlı teknik olarak sesin yanlış kullanımı (2-4)
2. Üst teneffüs yolu infeksiyonu sonrası gereken öğrenilmiş ses ahengi (5)
3. Laringofaringeal reflüye bağlı ses sorunlarına ikincil artmış larinks ve farinks (boğaz, yutak) kasları gerginliği (7,8)
4. Küçük ses teli patolojileri (nodül, polip gibi) yada yetmezliklerine ikincil ses sorununun çok düzeltilmesi (9)
5. Kişilik özellikleri ya da ruhsal nedenlere bağlı larinks bölgesinde çok gerginlik (10,11)
FD tanısı, bireyin tam bir kulak burun boğaz ve baş boyun muayenesinin yapılmasını takiben, larinksin gerek klâsik, gerek yeni (endoskopik, videolaringostroboskopik) formüllerle incelenmesi ve gerek görülürse ses laboratuarında yapılacak öbür incelemeler (ses tahlili, tanısal ses terapisi, larinks elektromyografisi gibi) sonucunda koyulabilir.
Tedavi edilmeyen FD, bireyin ömür kalitesini olumsuz etkilediği üzere, devam etmesi durumunda organik patolojilere (ses teli nodülü gibi) de yol açabilir.
FD tedavisi, gereksinim olan hallerde kullanılan değişik ilaçların yanı sıra bireye gerçek ses davranışını öğretmeyi ve bunu şimdiki hayatta uygulamayı amaçlayan ses terapisi sistemleri ile yapılmaktadır. Kâfi sıvı alımı, solunan ortamdaki havanın nemlendirilmesi, sigaradan uzak durulması, genel gerilimin azaltılması, uygun sesle ve nefes dayanağı ile konuşma, boğazı sık temizleme alışkanlığından kaçınılması üzere hastanın kendi başına uygulayabileceği yollar de tedavi başarısı açısından çok kıymetlidir (12). Bu tedbirlerin alışkanlık haline getirilmesi, FD problemleri ile tekrar karşılaşmamak için de çok yararlıdır.
