Modern ömürle birlikte bağlantı kurmanın farklı prosedürleri ortaya çıksa da, hala en değerli bağlantı aracımızın sesimiz olduğunu düşünüyorum.
İster bir çocuk ya da genç birey, istersek de faal çalışma hayatında olan bir erişkin olalım, sesimize olan muhtaçlığımız hayatımızın hiçbir periyodunda azalmıyor. Gereksinimlerimizi, isteklerimizi, his ve niyetlerimizi karşımızdakilere aktarırken sesimizi aktif olarak kullanma gereksinimi duyuyoruz. Kimi mesleklerde çalışan beşerler ise sesleri olmasa, işlerinin değerli bir kısmını istedikleri üzere yapmaktan yoksun oluyorlar. “Ses profesyoneli” olarak isimlendirilen bu küme aslında iddia edilenden çok daha fazla mesleği içerisinde barındırıyor. Aklımıza birinci gelenlerden itibaren sıralayacak olursak öğretmenler, avukatlar, hekimler, ses ve sahne sanatkarları, bağlantı merkezi (call-center) çalışanları, banka çalışanları, öğretim üyeleri, tezgahtarlar, televizyon ve radyo programcıları, din vazifelileri, pazarlamacılar ve daha birçok meslek bu kümeye dahil edilebilir.
Ses rahatsızlıkları nasıl önlenebilir?
Ses rahatsızlıkları, bireyin ses gereksinimlerine özel olarak hazırlanan ses hijyeni ve ses terapisi programları sayesinde oluşmadan önlenebilir. Rastgele bir ses rahatsızlığı bulunduğunda uygulanacak hijyen ve terapi yolları ise tedavinin daha erken ve daha başarılı olarak sonuçlanmasına kıymetli katkıda bulunacaktır.
Ses rahatsızlığı, ses bozukluğu, ses hastalığı, ses kısıklığının nedeni nedir?
Vücudumuzun başka organlarında olduğu üzere birçok değişik neden benzeri belirtilere yol açabilir. Örneğin kısa periyodik bir soğuk algınlığı, alerji ya da reflü üzere daha kolay yönetilebilecek nedenlerin ya da ses kıvrımı (ses teli) felci ya da ses kıvrımı kanseri üzere önemli meselelerin birinci belirtisi ses kısıklığı olabilir.
Ses hastalıklarına yanlışsız teşhis nasıl koyulur?
Ses hastalıklarında yanlışsız tanıya, objektif (subjektif) ve öznel (objektif) yaklaşımların birlikte kullanılması ile ulaşılabilir. Bireyin sesinin durumu hem kendisinin hem de ilgili klinisyenin algısına nazaran kıymetlendirilir. Gerekli hallerde standardize edilmiş ses kayıtları alınır, bu kayıtlar üzerinden akustik tahlil ismi verilen teknikle karşılaştırılabilir rakamsal datalar elde edilir. Hastanın tam bir kulak, burun, boğaz ve baş boyun muayenesinin yanı sıra gerekli hallerde tüm beden muayenesi yapılır. Ses kıvrımlarının ve ilgili öbür yapıların görüntülenmesi için gerek rijid (sert) gerekse fleksibl (eğilip bükülebilen) teleskoplar kullanılabilir. Ses kıvrımları, ses çıkarma sırasında erişkin erkeklerde saniyede ortalama 100-140 kere, bayanlarda 200-240 kere titreştiği için bu yapıları görebilmek için özel aletlere gereksinim duyulur. Bunu sağlayan ışık teknolojisine stroboskopi ismi verilir. Stroboskopik ışık kaynağı altında yapılan ses muayenesi (videolaringostroboskopi), teşhis için altın standarttır. Bu sayede, kolay muayene sistemleri ile elde edilemeyen birçok bilgiye ulaşılabilir ve hakikat teşhis koyulabilir.
Ses hastalıklarına en sık yol açan hastalıklar nelerdir?
Ses hastalıkları organik ve işlevsel nedenler olarak iki ana kümede sınıflanabilir. Organik nedenler, ses kıvrımlarında nodül, polip, kist, oluk (sulkus), beyaz ve kırmızı lekelenmeler, granulom, reflü, felç ve kanser üzere kimi örneklerini sıralayabileceğimiz rahatsızlıklardır. İşlevsel nedenler ise ses kıvrımları ve kulak burun boğaz muayenesinde görsel bir sorun saptanmayan lakin bireyin ilgili yapılarını kullanması ile ilgili sorun belirlenen durumları söz eder.
Ses hastalıkları nasıl tedavi edilir?
Ses hastalıklarında tedavi, rahatsızlığa yol açan nedene nazaran belirlenir. Ses terapisi, tıbbi (ilaçla) tedavisi ve cerrahi tedavi, üç ana tedavi yoludur.
Ses terapisi nedir?
Ses terapisi, ses sorunlarının tamamında kullanılabilecek bir tedavi tekniğidir. Birtakım ses rahatsızlıklarında tek tedavi prosedürü olarak kullanılır iken, kimilerinde ise tıbbi yahut cerrahi tedavinin öncesi ve sonrasında destekleyici olarak kullanılabilir. Çok yararlı olmasına karşın, hiçbir ses patolojisi için özgün bir ses terapisi yolu yoktur. Bilakis, her hasta için seçilen ses terapisi usulü, yoğunluğu ve mühleti, hastanın gereksinimlerine nazaran birbirinden farklı olmalıdır. Ülkü olarak ses terapisine başlamadan evvel hastanın ses sorununun nedeni belirlenmelidir. Bu emelle objektif ses tahlilinin yapılması ve ses tellerinin videolaringostroboskopi ile kıymetlendirilmesi gereklidir.
Elde edilen bulgular hasta ve ses terapisinde faal rol oynayacak takım ile ve şayet hasta bir ses profesyoneli ise sesi ile ilgilenen öteki şahıslarla birlikte değerlendirilmeli ve terapi emelleri belirlenmelidir.
Son yıllarda larinks (gırtlak, hançere) hakkındaki bilgilerde görülen artış, ses ve ses rahatsızlıklarının fizyolojisi, bozuklukları ve tedavisine olan ilgiyi de arttırmıştır. Bu sayede sesin objektif değerlendirmesi ve ses tellerinin görüntülenmesi mevzularında kıymetli ilerlemeler kaydedilmiştir. Böylelikle, çok daha süratli ve hakikat teşhisler elde edilmekte ve tedavi sürecine bir an evvel geçilebilmektedir. Her geçen gün, hem ses rahatsızlıkları ile uğraşan sıhhat profesyonellerinin, hem de sesi ile hayatını kazanan ses profesyonellerinin vakit kısıtlılıkları da arttığından, günümüzdeki ses terapi protokolleri yaklaşık 6-10 seans olarak planlanmaktadır. Her ses terapisi sisteminin hedefleri farklı olmakla bir arada, tüm ses terapi teknikleri için kozmik olan birtakım genel maksatlar de mevcuttur. Bunlar gerek cerrahi öncesi ya da cerrahi sonrası için verilen ses terapileri, gerekse tek tedavi olarak kullanılacak ses terapisi için değer arz eder:
Hasta eğitimi: Hasta eğitimi, tüm tedavi protokolleri için birinci basamaktır. Her hasta, sesin nasıl oluştuğunu ve kendilerindeki sorunun sesinde nasıl bir soruna yol açtığının farkında olmalıdır. Hasta ses terapisinin mantığını, kullanılacak tekniği ve tedavinin gayelerini anlamalıdır. Tedavi yaklaşımı hastanın aklına yatmıyorsa, ya da terapiyi uygulayacak kişi kararlı değil yahut kâfi açıklama yapmıyorsa, hastanın tedavi programına ahenk göstermesi güç olacaktır.
Ses hijyeni: Genel olarak uygulanması gereken ses hijyeni kurallarının yanı sıra, her hasta için özgün olarak dikkat edilmesi, buna uygun olarak yapılması/yapılmaması gereken mevzular belirlenmelidir. Örneğin tüm ses kullanıcıları için kâfi sıvı alımı, gerekirse bulunulan ortamın nemlendirilmesi değerlidir. Ferdî ses kullanım alışkanlıkları hakkında bilgi sahibi olunması, çoklukla sesin ağır olarak kullanıldığı ortam ve ortamdaki gürültü özelliklerinin bilinmesi ve başka çevresel faktörlerin irdelenmesi daha sağlıklı ses alışkanlıklarının kazanılmasını sağlayacaktır. Sigara kullanılmaması, genel gerilimin azaltılması, kullanılan ilaçlar ve bunların beden sıvıları üzerine tesirinin bilinmesi de kıymetli gerekliliklerdir.
Aşırı ses kullanma davranışının düzeltilmesi: Ses kısıklığı olan bireylerin daha alçak sesle konuşmasının sağlanması, yüksek sesle konuşmanın önlenmesi, alışkanlık haline gelmiş yahut sık tekrarlanan boğaz temizleme hareketinin önlenmesi kıymetlidir. Sesin gün içerisinde toplam kullanımı azaltılmalıdır. Yüksek sesle gülmek, ağlamak ve öksürmek de sese ziyan veren davranışlardır. Tüm bu kurallar, nörolojik nedenlere bağlı ya da hipofonksiyonel ses kısıklığı olan hastalar dışında ses sorunu olan bireyler için kullanılabilir.
Üzerinde anlaşılan emeller ve beklentiler: Ses sorunu olan birey ve ses terapisini verecek kişi, sesle ilgili bir sorun olduğu, bununla ilgili bir şeyler yapılması gerektiği, izlenecek yol ve amaçlanan maksatlar konusunda fikir birliği içerisinde olmalıdır.
Hastanın sesindeki değişiklileri fark edebiliyor olması: Eğer hasta, sesinde ses terapisi ile oluşan değişiklikleri fark edemiyor ya da hissedemiyor ise, ses terapisi yarar sağlayamaz. Bu durum ses profesyonellerinde sık rastlamadığımız, lakin bilhassa yaşlı popülasyonda ve nörolojik sorunlu bireylerde çok karşılaştığımız bir durumdur.
Ses hastalığının yalnızca ses terapisi ile tedavi edilebilmesi mümkün müdür?
Evet, kimi ses hastalıkları yalnızca ses terapisi metotları ile tedavi edilebilir. Bunlar ortasında işlevsel ses bozuklukları, nörolojik ve psikiyatrik kimi hastalıklara bağlı ses sorunları ve birden fazla ses kıvrımı nodülleri örnek olarak gösterilebilir.
Ses hastalıklarının tedavisinde cerrahi formüller başarılı mıdır?
Evet, birçok ses hastalığının tedavisinde cerrahi usuller %100’e varan oranlarda başarılı olabilir. Bunlar ortasında ses kıvrımı polipleri, ses kıvrımı kistleri, granülom, papillom ve kanser üzere çok değişik nedenler sayılabilir.
Ses hastalıkları tedavisinde medikal/tıbbi/ilaçla tedavinin rolü nedir?
Başta larenjitler (ses kıvrımları ve gırtlağın değişik bölgelerinin enfeksiyon ve iltihapları) ve laringofaringeal reflü (mide içeriğinin ses kıvrımları seviyesine geri akışı) olmak üzere pek çok değişik ses hastalığında ilaç tedavisi ile başarılı sonuçlar almak mümkündür.
Ses hastalığı ya da sesi ile ilgili sorunun olan bir kişi kime başvurmalıdır?
Ses sorunu olan bir birey, ses hastalıkları konusunda uzmanlaşmış bir Kulak Burun Boğaz hastalıkları uzmanına başvurmalıdır.
Sağlıklı bir ses dileğimle.
- 332 erkek, 28 bayan hasta
- Yaş aralığı 18-78 (ortalama 48)
- Semptomlar: Ses kısıklığı %91, yabancı cisim hissi %9; mühleti 1-36 ay
- 60 olgu bilateral, 29 olguda yerleşim ön komissürde
- 21 olgu konservatif tedavi (fonasyon kısıtlaması, oral antiinflamatuar casuslar, oral antiasitler ve budenoside), takip aylık olarak lezyon ortadan kalkana kadar uygulanmıştır.
- 339 hasta cerrahi ile tedavi edilmiştir; asıl lezyonun karşısında yer alan lökokeratoz için submukozal kordektomi, tip II ve III sulkus ile birlikte olan lökokeratozlar için mukozal dilimleme ve tarama, bilinen bir nedene bağlu olmayan lökokeratozlar için parsiyel subligamental yahut transmuskuler kordektomi uygulanmıştır. Takip birinci yıl her ay, ikinci yıl iki ayda bir yapılmıştır.
Hikaye, görüntü manzara ve mikroskopik morfolojilerine nazaran lezyonlar 4 kümeye ayrılmıştır:
Tip I – inflamatuar lökoplaki (#21, %6): Bilateral, beyaz membran gibisi görünüm, 2 hafta – 2 ay ortası öykü; ÜSYE, çok öksürük, çok alkol kullanımı, sesin çok kullanımı, ani başlangıçlı ve besbelli ses kısıklığı ile birlikte. Yaklaşık 2 aylık konservatif tedavi ile belirtiler besbelli biçimde düzelir.
Tip II – friksiyonel polip (#76, %21): Polibin karşısındaki kordda unilateral, sonlu, lokal mukozal kalınlaşma ile karakterize.
Tip III – sulkus vokalis (#68, %19): Tıpkı istikamette bulunan tip II yahut III sulkus vokalis ile birlikte. Bu vokal fold üzerinde değişik derinlik ve uzunlukta yarıklar vardır ve lezyonların tabanı yarığın tabanından verrüköz, anguler yahut eğimli olarak çıkar.
Tip IV – kolay lökokeratoz (#195, %54): Mukozaya sonlu olabilir ya da submukozaya uzanabilir. Yama üzere, verrüköz yahut papiller olabilir. Hudutlu olabilir yahut tüm kordu tutabilir.
Tip I lezyonu olan olguların tamamı 2 ay içerisinde konservatif formülle güzelleşmiştir.
Tip II lezyonlara submukozal rezeksiyon yapılmıştır, tip III lezyonlara mukozal dilimleme tedavisi uygulanmıştır. Tip IV lezyonların 162’sine subligamental, 33’üne transmuskuler kordektomi uygulanmıştır. 31 olguya 3-12 ay sonra tekrar cerrahi uygulanmıştır. Tek cerrahi ile kür oranı %91’dir. Tüm olgularda kanser görülme oranı (22/360) %6,1; cerrahi olan olgularda (22/339) %6,5; tip I-III lezyonlarda %0, tip IV lezyonlarda (22/195) %11’dir.
Tip II ve III lezyonların cerrahisi sonrası bir ay kadar süren mukoza konjesyonu, iki ay kadar süren psödomembranöz malzeme izlenmiştir. Mukozal dalga hareketinin en âlâ haline dönmesi yaklaşık 2 ay almıştır. Tip IV lezyonların son halini alması 6 ay kadar sürebilmektedir.
Patolojik spesimenler WHO intraepitelial vokal kord lezyonları sınıflamasına nazaran değerlendirildiğinde, birinci cerrahi sonrası, olguların %20’sinde kolay hiperplazi, %42’sinde hafif displazi, %29’unda orta derecede displazi, %7’sinde ağır displazi ve %3’ünde carcinoma in situ belirlenmiştir. Ağır displazi bulunan olguların yarıdan fazlası (13/22) ikinci cerrahi sonrası yassı hücreli karsinom tanısı almıştır.
Ma LJ, Wang J, Xiao Y, Ye JY, Xu W, Yang QW. Clinical classification and treatment of leukokeratosis of the vocal cords. Chin Med J (Engl). 2013 Sep;126(18):3523-7. PubMed PMID: 24034102.
