İdrar Yolu Enfeksiyonu

İdrar yolu enfeksiyonu (İYE); idrar yollarının rastgele bir bölgesinde mikropların çoğalmasına denir. Alt ve üst İYE olarak 2’ ye ayrılır. Alt İYE idrar torbası ve üretra da (idrar torbasından dış idrar kanalına kadar uzanan bölüm) oluşur sistit yahut üretrit diye isimlendirilirken, üst İYE de böbreklerde enfeksiyon vardır ve pyelonefrit denir. İYE her yaş ve cinste görülebilir. Ömrün birinci bir ayında erkek çocuklarda, bu periyot dışında ise kız çocuklarda daha sık görülür.

Çocuklarda İYE vaktinde belirlenip uygun tedavi, tetkik ve izlem yapılmaz ise; büyüme gelişme geriliği, yüksek tansiyon ve kronik böbrek yetmezliğine neden olabilir.

İYE nasıl oluşur?

Mikroorganizmalar dış idrar kanalı ağzına yapışıp burada çoğaldıktan sonra idrar torbası ve böbreklere yanlışsız ilerleyip enfeksiyona neden olur. Daha az oranda kan yoluyla mikroorganizmalar böbreklere ulaşıp enfeksiyona neden olabililr. Kan yoluyla yayılım yenidoğan periyodunda daha sık görülmektedir.

İYE gelişmesini kolaylaştıran faktörler nelerdir?

Bazı çocuklar sık İYE geçirirken birtakım çocuklarda ise hayatları boyunca hiç İYE görülmez. İdrarın idrar torbasından böbreğe hakikat olağandışı geri kaçışı, üriner sistem tıkanıklıkları, çeşitli anatomik ve işlevsel bozukluklar ile enfeksiyona yatkınlık görülebilir. Yabancı cisimler, idrar torbasına yerleştirilen kateterler, kabızlık, banyo köpükleri ve sünnetsiz erkek çocuklarda fimozis (sünnet derisinin geriye kıvrılmaması) idrar torbasının bakteri ile temasına neden olur. Okul çocuklarında sık görülen işeme bozuklukları (gece ve/veya gündüz idrar kaçırma, idrar tutma hareketleri, sık yahut az işeme gibi) idrar yolu enfeksiyonu gelişmesini kolaylaştırır.

İdrar yolu enfeksiyonu belirti ve bulguları nelerdir?

İdrar yolu enfeksiyonun belirti ve bulguları enfeksiyonun yerine ve çocuğun yaşına nazaran değişkenlik gösterir. Alt İYE de ağrılı idrar yapma, sık idrar yapma üzere belirtiler vardır ateş ve karın ağrısı olabilir yahut olmayabilir. Üst İYE ateş kesinlikle vardır. Böbrek lokalizasyonuna uyun sırt ve yan ağrısı da üst İYE yi düşündürür.

Yenidoğan bebeklerde İYE sırasında aktivitede azalma, huzursuzluk, ateş yahut düşük beden ısısı, daha büyük çocuklarda uzayan sarılık, beslenme bozukluğu ve tartı alamama sorunu üzere bulgular olabilir.

2 ay- 2 yaş ortasındaki çocuklarda alt İYE huzursuzluk, solukluk, iştahsızlık, kusma, ishal, kabızlık üzere yakınmalara eşlik edebilir bazen de hiç bir belirti vermez. Lakin idrar rengi ve kokusunda değişiklikler, sık, az ölçüde, ağrılı idrar yapma üzere daha özgül bulgularda görülebilir. Üst İYE’de ateş, iştahsızlık, kusma, hafif ishal ve genel durum bozukluğu görülebilir.

İki yaşından büyük çocuklarda alt İYE’de karın ağrısı ve hassasiyet, sık, ağrılı idrar yapma, idrar renginde değişiklik üzere belirtiler, gündüz ya da gece altını ıslatma görülebilir. Üst İYE’de ateş, bel ve böğür ağrısı, kusma, halsizlik üzere sistemik yakınmalar görülür.

İYE tanısı nasıl konur?

İye tanısı fizik muayene ve laboratuar sonuçları ile konulur. Fizik muayenede büyüme geriliği bulguları araştırılmalı ve tansiyon ölçülmelidir. Genital sistem ve sırt ve kalça bölgesi de detaylı olarak değerlendirilmelidir.

İdrar yolu enfeksiyonunda kesin teşhis koymak için idrarın mikroskopla kıymetlendirilmesi ve kültür yapılması gereklidir. İdrar çubukları ile yapılan süratli testler ise İYE den kuşku duyulmasını sağlar, fakat bu prosedürler kesin teşhis koydurmaz. Ayrıyeten testin negatif olduğu durumlarda da İYE mümkünlüğü vardır. İYE’ de kesin teşhis idrar kültürü ile konur. Lakin hakikat teknik ile ve steril şartlarda alınmamış bir idrar kültürü aldatıcı olabilir. Küçük çocuklarda uygun idrar örneği alabilmek epeyce zordur. Ekseriyetle plastik torba kullanılır. Torba ile alınan idrar kültürlerinde yanlış üreme mümkünlüğü yüksektir. Bu yüzden kuşkulu durumlarda sonda ile ya da suprapubik aspirasyon ile idrar alma üzere öbür usullerin kullanılması gerekebilir.

İYE de hangi radyolojik görüntülemeler yapılır?

İYE geçiren hastalarda ultrasonografi ile böbrek, böbrek yolları ve idrar torbası kıymetlendirilir. DMSA sintigrafisi ile İYE’ nin böbreğe hasar verip vermediği tespit edilir. VCUG ile idrar torbası, reflü ( idrarın idrar torbasından böbreğe geriye kaçması) ve üretra (idrar torbasından dış idrar kanalına kadar uzanan bölüm) kıymetlendirilir.

İYE tedavisi nasıl yapılır?

Tedavinin emeli İYE’nunu yok etmek, İYE riski olabilecek anatomik ya da fonksiyonel bozuklukları belirleyip düzeltmek, tekrarlamaları önlemek ve böbrek fonksiyonunu korumaktır. İYE olan çocuklara antibiyotik tedavisi çabucak başlanmalıdır. Faal tedavi böbreğin hasarlanma riskini en aza indirir. İdrar kültürü sonucu bir kaç gün sürebileceğinden İYE düşünülen hastalarda kültür katılaşana kadar tedavi başlanması önerilir. Üç ayın altındaki hastalara hastanede yatırılarak damardan antibiyotik tedavisi verilmelidir. Ayrıyeten hastanın şayet genel durumu bozuk, kusmaları fazla ve ateşi yüksek ise de yaşına bakılmaksızın hastaneye yatırılması gerekir. Tedavinin müddetini doktor belirler (7-14 gün). Tedavi başlanan hastada genelikle 48 saat içinde düzgünleşme gözlenir. Şayet bu durum olma ise dirençli mikropların neden olduğu yahut idrar yollarında tıkanma yerinde gelişen bir enfeksiyon düşünülmelidir. Antibiyotik tedavine ek olarak tüm İYE geçiren çocuklara işeme bozukluğu tarafından sorgulanıp olanlar uygun tedavi başlanmalı, bol sıvı almaları teşvik edilmeli, kabızlık sorunu olanların diyeti düzenlenip uygun tedavi başlanmalı, parazitoz açısından denetim edilmelidir. Fimozisi olan erkek çocuklarar sünnet önerilebilir. Allta yatan bir anatomik bozukluk varsa İYE tedavis sonrası cerrahi açıdan da değerlendirilmelidir.

İYE sonrası izlem nasıl olmalıdır?

İdrar yolu enfeksiyonu tanısı konduktan sonra karar verilmesi gereken en kıymetli nokta; bu enfeksiyonun yerde öteki faktörlere mi bağlı olduğu ve tekrarlama açısından risklerin belirlenmesidir. Geçirilen İYE sayısı ile böbrek hasarı ortasında gerçek orantılı bir bağ vardır. Bu nedenle bütün çocukları birinci İYE atağının akabinde sonra pahalandırmak en uygun yaklaşımdır.

İdrar yolu enfeksiyonu güzelleştikten sonra, idrar torbası, idrar yolları ve böbreklerin olağan olup olmadığını, böbrekte kalıcı hasar gelişip gelişmediğini belirlemek maksadıyla birtakım radyolojik tetkiklerin yapılması gereklidir. Bir yaşından küçük çocuklarda, kızlarda, işeme bozukluğu ve vezikoüreteral reflü varlığında İYE tekrarlama riski yüksektir. Tekrarlama riski taşıyan ya da tekrarlayan İYE geçiren çocuklarda makul aralıklarla idrar kültür ve tetkikleri yapılmalıdır.

İYE tedavisinden sonra uzun müddetli korunma için antibiyotik verilir mi?

İYEda uzun periyodik düşük doz antibiyotik kullanımı konusunda farklı görüşler mevcuttur. Üst üriner sistem dilatasyonuna neden olan ileri derecede reflüsü olan hastalar ile sık tekrarlayan ateşli enfeksiyon geçiren hastalarda hami antibiyotik kullanılabilir. Gözetici antibiyotik olağan dozun ¼ kadar hesaplanır gece yatarken bir sefer alması önerilir.

İYE böbrekte hasar oluşturur mu?

Çocuklarda iyeden sonra % 15 oranında kalıcı hasar olabilmektedir. Bu hasarın önlenmesi için İYE teşhisinin gecikmeden konulup uygun antibiyotik tedavisinin başlanması ve tekrarlamasının önlenmesi kıymetlidir.

Çocuklarda İYE den korunmak için neler yapılmalıdır?

• Çocuklara idrarın açık renk olmasını sağlayacak biçimde kâfi ölçüde sıvı verilmelidir.

• Çocuğun sistemli olarak idrar torbasını boşaltmak için tuvalete gitmesi teşvik edilmeli.

• Çocuğun ayaklarını yere basacağı halde uygun tuvalet sağlanmalı( gerekirse ayağının altına tabura konulabilir)

• Çocuk tuvalette kâfi müddet kalmalıdır. Çabukla yapıp kalkmamalıdır.

• Genital bölge sabun yahut şampuanla değil, saf suyla yıkanmalıdır.

• Kızlarda genital bölge paklığı önden geriye gerçek olmalı ve sentetik ve dar olmayan külot ve giysiler tercih edilmeli.

• Kabızlığa karşı tedbirler alınmalıdır.

• Özellikle kız çocuklarda banyo müddeti çok uzatılmamalı ve tahriş edici özelliğe sahip köpüklü sabun ve şampuan kullanılmamalıdır.

• Tekrarlayan İYE geçiren erkek çocuklarda erken sünnet yapılması da İYE riskini azaltır.