Hidrosefali, hidro=su ve sefali=baş sözlerinin birleşiminden oluşan bir tanımlamadır. Çoklukla beyinde çok su birikmesi olarak bilinmektedir. Burada belirtilen su “beyin-omurilik sıvısı”dır. Beynin birtakım odacıklarında bulunan bu sıvının ölçüsünün artması baş içindeki basıncın yükselmesine ve beynin ziyan görmesine neden olur.
Beyin omurilik sıvısı gün boyunca daima olarak yapılır ve geri emilir. Bu sıvı beyni ve omuriliği sarar ve devamlı bir deveranı vardır. Üç temel misyonu vardır: Beyin ve omuriliğe gelen darbelerin ziyanlı tesirini azaltmak, beynin beslenmesine ve atıkların taşınmasına yardımcı olmak, beyin ve omurilik ortasında dolaşarak beyindeki basınç değişikliklerini düzenlemek. Hidrosefali her yaşta görülebilir, fakat sıklıkla çocuklarda ve yaşlılarda (60 yaşın üzerinde) olur. Yaklaşık 500 çocuktan birinde hidrosefali görülmektedir. Bu hastaların birçoklarında teşhis doğumda, doğum öncesinde yahut erken bebeklikte konulmaktadır. Ender olmakla birlikte genetik (kalıtsal) bozukluklara yahut gelişimsel bozukluklara bağlı olabilir. Sık rastlanan nedenleri; beyin içi kanamaları, baş travmaları, beyin tümörleri, erken doğuma bağlı kanamalar ve menenjittir.
Bulgular:
Hidrosefali bulguları bireyden şahsa değişir. Sık rastlanan bulgular yaş kümelerine nazaran aşağıda belirtilmiştir.
Yenidoğanda (0-2 ay); Başın olağandan fazla büyümesi, baş derisinin incelmesi, baştaki damarların belirginleşmesi, kusma, huzursuzluk, gözlerin aşağıya kayması, nöbetler yahut irtibat kurulamaması.
Çocuklarda (2 ay ve üstü); Başın olağandışı büyümesi, baş ağrısı, bulantı, kusma, ateş, çift görme, huzursuzluk, yürüme yahut konuşmada gerileme, irtibat bozukluğu, duyu-motor işlevlerde kayıp, nöbetler. Daha büyük çocuklarda uyanık kalmada yahut uyanmada zorluk görülebilir.
Orta yaşlı erişkinlerde; Baş ağrısı, uyanmada yahut uyanık kalmada zorluk, istikrar bozukluğu, idrar kaçırma, kişilik bozukluğu, demans (bunama), görmede bozukluk
Yaşlılarda; İrtibat kurmada bozukluk, yürümede dengesizlik, hatırlamada zorluk, baş ağrısı, idrar kaçırma.
Hidrosefalisi olan hastada hekiminiz bir tedavi başlamadan evvel sizinle konuşarak sorular soracak, muayene edecek, ve birtakım tetkikler (Beyin Tomografisi, Manyetik Rezonans Görüntüleme, Beyin Ultrasonografisi) isteyecektir. Hidrosefalinin tanısı, neden oluştuğu ve nasıl bir tedavi süreci gerektirdiği bu tetkiklerden sonra aşikâr olacaktır. Çocuklarda yalnızca başın büyük olması, hidrosefali hastalığının olduğunu göstermez. Lakin beynin görüntüleme teknikleri kullanılarak teşhis katılaştırılır.
Teşhis anne karnında bebek doğmadan evvel konulursa; yürürlükteki maddelere nazaran gebeliğin sonlandırılması için hastanelerdeki etik şura heyetinin vereceği rapora muhtaçlık vardır.
Hidrosefali Nedenleri:
Hidrosefaliye yol açan nedenler yaş kümesine nazaran çeşitlilik göstermektedir.
1-Yenidoğan (0-2ay): Doğumsal: En büyük kümesi bu hastalar oluşturmaktadır. Yalnızca hidrosefali olabileceği üzere omurgada gelişen öbür doğumsal anomaliler (meningomiyelosel) ile birlikte olabilir. Beyin içi kanamaları: Ekseriyetle resen oluşan kanamalar sonrasında beyin odacıkları genişlemektedir.
2-Çocuklar ve yetişkinler: Beyin enfeksiyonları, beyin kanamaları, beyin tümörleri ve baş travmaları.
3-Yaşlılar: Normal basınçlı hidrosefali; beyin omurilik sıvısının emiliminin azalması sonrasında beyin odacıklarının genişlemesidir.
Hidrosefali Tedavisi
Hidrosefali hastalığının ilaçlarla tedavisi mümkün değildir. Yalnızca beyin ve hudut cerrahisi uzmanları tarafından yapılacak cerrahi teşebbüslerle hidrosefali düzeltilebilir. Seçilecek cerrahi teşebbüs biçimleri hidrosefalinin altta yatan sebebine nazaran farlılık gösterecektir.
Şayet beyin-omurilik sıvısının deveranının bozulmasına neden olan bir tıkanıklık varsa neden olan tıkanıklığa (tümör, kist v.b.) yönelik cerrahi tedavi yapılabilir. Tıkanıklık açılamıyorsa beyin-omurilik sıvısının beyin içi sirkülasyon yolları cerrahi teşebbüslerle değiştirilebilir.
Hastaların çoğunluğunda beyin-omurilik sıvısının dolanımını eski haline getirmek mümkün olmadığı için sıvının beyinden öbür bir beden boşluğuna transferi sağlanmalıdır. Bu transfer için “şant” ismi verilen ince uzun elastik, silikon bir boru kullanılır. Tek taraflı ve denetimli süratte çalışması için baş derisinin altında sistemin “pompa” denilen modülü bulunur. Fazla olan beyin-omurilik sıvısı bu ince boru sayesinde bedenin diğer bir bölgesine taşınır. Böylelikle beyin içindeki basıncın artması önlenir. Lakin beyinde aralıksız olarak su üretildiği için bu sistem daima olarak çalışmak zorundadır. Şant cilt altında olduğu için lakin bebeklerde dışardan bakıldığında fark edilebilir. Çocuklarda ve yetişkinlerde ise elle muayene edildiğinde cilt altındaki boru hissedilebilir.
Şant, genel anestezi altında ameliyatla yerleştirilir. Kafatasına küçük bir delik açılarak şantın ucu beyin içindeki, beyin omurilik sıvısının bulunduğu odacığa yerleştirilir. Daha sonra baş, boyun ve karın cildinin altından geçen bir tünel açılarak şantın başka ucu, bu sıvının rahatlıkla emilebileceği kalp yahut karın boşluğu içine yönlendirilir. Ameliyat sonrası enfeksiyonu önlemek için kısa periyodik antibiyotik kullanılabilir.
Cerrahi sonrası hasta bir mühlet hastanede gözlenir. Çoklukla hastanın şikayetleri bir müddet sonra düzelir. Lakin beyin dokusunda kalıcı hasar meydana gelmişse hastanın kimi işlevleri düzelmeyebilir. Görme ve zeka üzere işlevlerin düzelmemesinin en kıymetli sebebi tedavinin gecikmesidir. Hastanın hastanede kalış müddeti hastanın güzelleşme durumuna nazaran değişir. Bu hastaların, şantın çalışıp çalışmadığının takibi açısından uzun müddetli izlenmesi gerekir. Hidrosefali nedeniyle tedavi edilen hastaların kıymetli bir kısmı olağan hayatlarını sürdürebilirler. Şantın çalışmaması ve enfeksiyon durumlarında değiştirilmesi gerekebilir.
Şantın pil üzere bir güç kaynağına muhtaçlığı yoktur.
Baş grafisi ve beyin tomografisi şant sistemine ziyan vermez. Manyetik rezonans tetkiki için şant tipinin uygun olması kaidedir. Basınç ayarı dışardan yapılabilen ve manyetik alandan etkilenen şant varsa, manyetik rezonans tetkiki yapılmadan evvel hekiminize sorulmalıdır.
Hiçbir şant tipinde dışardan elle bastırılıp çalışması sağlanamaz. Şantın elle muayenesini hekimi yapar. Pompaya çok basmak bozulmasına neden olacaktır.
Bilhassa bebeklik periyodunda bebeğin şantın olduğu tarafa yatırılması uygun olmaz.
Beynin şant sistemine bağımlılığı uzun yıllar devam edebilir. Hastaların birçoklarında şant muhtaçlığı ömür uzunluğu devam etmektedir. Hastaların birçoklarında sorun yoksa şantın çıkartılması önerilmez.
Dikkat edilmesi gerekenler:
Şant komplikasyonlarının önlenmesi için tertipli ve sık aralıklarla muayeneye gidilmelidir. Şayet;
*ameliyat yerinde ve şant çizgisi üzerinde kızarıklık ve hassasiyet,
*hastada huzursuzluk, bulantı, kusma,
*baş ağrısı, çift görme, ateş, karın ağrısı, havale geçirme,
*ameliyat öncesi şikayetlerin tekrarlaması varsa kesinlikle doktora başvurulmalıdır. Meseleler erkenden fark edilip düzeltilmezse vefata kadar gidebilecek berbat sonuçlar ortaya çıkabilir. Şanta bağlı problemler çok süratle, bazen saatler içinde, gelişebilir. Rastgele bir kuşku durumunda oturduğunuz yere en yakın beyin ve hudut cerrahisi merkezine ve/veya ameliyatı yapan hekiminize ulaşmanız değerli olacaktır.
