İnsanlar ortası irtibatta en fazla kullanılan araç konuşmadır. Bebekler konuşmayı etraflarında konuşulanları duyarak öğrenirler. Olağan konuşma gelişimi olağan işitme ile mümkün olabilmektedir. İşitme kayıpları ise bebeklerin konuşmayı öğrenmesini dolayısı ile dili-lisanı öğrenmesini engellerler. Kaybın derecesi arttıkça konuşma üzerine olan tesiri artar ve giderek anlaşılabilirliği azalırken aşikâr düzeyde kayıplardan sonra konuşma zaten öğrenilemez.
Ses, hava yolu ile iletilen bir güçtür ve dış kulak yolundan geçerek kulak zarı üzerinde basınç tesiri ile titreşim oluşturur, bu titreşim kulak zarından orta kulak kemikçikleri vasıtası ile iç kulağa aktarılır. Mekanik güç buradaki hudut hücrelerinde elektrik gücüne dönüştürülür ve işitme sonu yoluyla beyne iletilir. Dış ve orta kulak kaynaklı işitme kayıplarında ses bu ortamlarda güç kaybeder, iç kulak kaynaklı kayıplarda ise işitmeyi sağlayan hücrelerin sese hassasiyeti azalmıştır, işitmeyi sağlayacak halde uyarılabilmeleri için daha yüksek şiddette ses gereklidir. Ses gücü desibel (dB) ünitesi ile söz edilmektedir. Toplumda duyulabilen en düşük ses gücü ortalaması 0 dB olarak kabul edilir. Desibel cinsinden işitme kayıplarının yüzdesel olarak tabiri yaklaşık şu haldedir.
20-25 dB %0
30 dB %8
35 dB %15
45 dB %30
55 dB %45
65 dB %60
75 dB %75
85 dB %90
Farklı seslerin güçleri de farklıdır, bilhassa “s, z, p, t” üzere sessiz harfler hayli düşük güce sahiptir ve 30 dB üzere hafif işitme kayıplarında bile duyulmaları güçleştiğinden konuşmada bozulma meydana gelmektedir. Konuşma öğrenildikten sonra oluşan kayıplarda bu sesler duyulmasa bile beyinde boşluklar doldurulduğundan konuşma etkilenmeyebilir. Yeni öğrenme devrindeki bebekler ise fakat tüm sesleri yanlışsız ve pak olarak duyarlarsa yanlışsız olarak konuşmayı öğrenebilirler.
Bebeklerde fark edilerek düzeltilmeyen işitme kayıpları konuşma ve lisan gecikmesine, konuşmanın bozulmasına, duygusal ve toplumsal sorunlara, okul muvaffakiyetinin düşmesine neden olur. Teşhis geciktikçe olumsuz sonuçlar da artar. Bu nedenle işitme kaybı olan bebeklerde en kısa vakitte düzeltici tedbirler alınmalıdır.
KONUŞMA GELİŞİMİ
Normal işiten bebek;
Altı haftada insan sesine farklı reaksiyon vermeye başlar,
Altı aylıkken lisanı kesim parça hafızasına kaydetmeye başlamıştır
İlk yıl etraftan gelen sesli uyaranları ve lisanı öğrenmekle geçer, sözleri, cümleleri anlamaya başlar
Bir yaşından sonra söz haznesi açısından belirli bir seviyeye gelir, konuşmaya başlar
İlk yıl boyunca işitme yolları boyunca beynin farklı bölgelerindeki hudut hücreleri olgunlaşır işitsel uyaranlara paralel olarak beyindeki hudut hücreleri ve işitme ile ilgili bölgeler ortasında çok sayıda yeni hudut ilişkileri oluşur. İşitsel uyaranların duyulmaması bu nörolojik gelişimi de bozar, kaybın yerine konmasında gecikme ise geri dönüşü güç sorunlara neden olabilir. Bu nedenle işitme kaybının mümkün olan en erken vakitte saptanması ve uygun sistem ile işitmenin dolayısı ile konuşma ve lisanın hakikat gelişimi sağlanmalıdır.
İŞİTME KAYBININ DERECESİ
Erişkinlerde 20 dB’e kadar olan işitme düzeyleri olağan kabul edilirken bebek ve çocuklarda 15 dB in üzerindeki işitme düzeyleri işitme kaybı olarak kıymetlendirilmektedir.
İşitmeye bağlı lisan gelişimini etkileyen esas faktörler;
Kaybın derecesi
Kaybın tipi ve tuttuğu frekanslar
Kaybın ilerleyici olması
Tanı zamanı
Tedaviye başlanma zamanı
Alınan eğitim
Çocuğun zekası
Ailenin yaklaşımıdır.
ÇOK HAFİF DERECEDE İŞİTME KAYBI (15-30 dB)
Konuşma ve lisan üzerine çok az tesir yapar, hafif lisan gecikmesi, hafif konuşma bozukluğu ve hafif öğrenme zahmetine neden olur. Okul periyodunda dikkat dağınıklığı, derlerde başarısızlık üzere sonuçları olabilir. Sesli harfleri rahat duyarken “S, Z” üzere sessiz harfleri duymakta zorlanırlar. Bu seviyedeki kayıplar fark edilemeyebilir.
HAFİF DERECEDE İŞİTME KAYBI (30-50 dB)
Tüm sesleri duymakta zorlanırlar, konuşulanı tam olarak anlamak için aygıta muhtaçlıkları vardır. Konuşmada gecikme, lisan gelişiminde gecikme, konuşmada bozulma, öğrenme zahmeti olur. Söz haznesi sonlu kalır, cümlelerde kusur yapar. Konuşmalarını anlamak zordur.
ORTA DERECE İŞİTME KAYBI (50-70 dB)
Konuşma ve lisan yardımsız gelişemez. Erken aygıt uygulaması ve özel eğitim gerekir. Önemli konuşma sorunu olur
İLERİ-ÇOK İLERİ İŞİTME KAYBI (70 dB üzeri)
Cihaz olmadan sesleri duyamazlar. Önemli konuşma ve lisan sorunu vardır. Konuşmadaki ritmi algılayamazlar. Öğrenme sorunu ciddidir, Özel eğitim olmadan lisan öğrenemezler. Konuşmaları monotondur.
TANI
Yeni doğan ve bebeklerde işitme kaybı 1000 canlı doğumda 1 ila 3 ortasında görülmektedir. İşitme kaybı riski taşıyan bebeklerde yapılan taramalarda fakat yarıya yakını uygun vakitte tespit edilebilmektedir. Kayıpların hayatın birinci 3 ayı içinde tespit edilmesi ve en geç 6 aylık olana kadar uygun yolla işitmenin sağlanması kritiktir.
Yeni doğanlarda işitme taraması protokolleri giderek yaygınlaşmaktadır. Bu alanda teşhis ve vaktinde tedavi oranlarını artırmak için bayan doğum uzmanlarının, pediatri uzmanlarının, aile tabiplerinin, hemşire ve ebelerin ve toplumun husus ile ilgili farkındalığının artırılması gereklidir. Tüm yeni doğanlarda işitme taraması yapılması gerekmekle birlikte bilhassa kimi risk faktörlerinin varlığında işitmenin çok dikkatli olarak kıymetlendirilmesi gerekir.
Bunlar;
Yeni doğan devrinde (0-28 gün)
Ailede çocuklukta işitme kabı hikayesi olanlar
Gebelik sırasında kızamıkçık, sifilis, Toksoplazma, Sitomegalovirüs, Herpes Virüsü enfeksiyonu hikayesi
Kulak anomalileri, baş anomalileri olması
Doğum tartısının 1500 gramın altında olması
Kan değişimi gerektirecek seviyede yenidoğan sarılığı olması
İşitme kaybı yaptığı bilinen ilaçların kullanılmış olması
Menenjit hikayesi
Beş günden uzun teneffüs aygıtına bağlanma hikayesi
Doğumda APGAR skorunun çok düşük olması
İşitme kaybı ile gittiği bilinen sendromların bulgu ve belirtilerinin varlığı
29 Gün – 2 Yaş devrinde tekrar kıymetlendirme gereken durumlar
Çocukta işitme azlığından şüphelenilmesi, konuşma, lisan gecikmesi
Menenjit üzere işitmeyi etkileyebilecek hastalık geçirmesi
Ciddi baş travması geçirmesi
İşitme kaybı ile giden sendromların bulgularının çıkması
İşitme kaybı yaptığı bilinen ilaçlarla tedavi hikayesi
Çok sık ya da 3 aydan uzun periyodik orta kulakta sıvı birikimi
29 Gün- 3 Yaş ortası 6 ayda bir sistemli denetim gereken durumlar
Ailede kalıtsal işitme kaybı olması
Rahim içi enfeksiyonlar (kızamıkçık, sifilis, Herpes vb.)
İşitme sonunu tutabilen nörolojik hastalıklar
İŞİTME KAYBI SINIFLANDIRMASI
A. İletim tipi
B. Sensörinöral tip
Kalıtımsal (%70 Sendromla birlikte değildir)
Doğumsal
Sonradan olan
Kalıtımsal olmayan
Doğumsal
Sonradan olan
Kalıtımsal olmayan işitme kaybı nedenleri:
Enfeksiyonlar
Kızamıkçık
Kızamık
Kabakulak
CMV
Çiçek poliomiyeliti
Herpes
Doğum sırasında oluşan nedenler
Sarılık (bilirubin yüksekliği)
İşitmeyi etkileyen (ototoksik) ilaçlar ve kimyasal maddeler
Travmalar
Gürültü
Kızamıkçık: Kalıcı immünite bırakmaz, gebelik öncesi aşılanma önerilir.
Kabakulak: En sık çocukluk çağı sensörinöral işitme kaybı nedenidir, %80 tek kulağı fiyat.
Toksoplazma: Parazitli konut hayvanları ile temas ile geçer. %90 doğumda bulgu yoktur. İşitme kaybı %15 oluşur.
Menenjit: Sonradan oluşan işitme kayıplarının en sık nedenidir. H. Influenza en sık etkendir.
İŞİTME KAYBININ TANISI
Hikaye
Aile hikayesi
Gebelik kıssası:İşitme organı 3-20. haftalar ortasında oluşur. Bu devirdeki bilhassa enfeksiyonlar kritiktir.
Doğum hikayesi
Çocuğa ilişkin öykü:Geçirilen hastalıklar, travmalar, kullanılan ilaçlar
Muayene:Dış kulak, orta kulak sorunlarının teşhisinde anlamlı
İşitme değerlendirmesi
Sese tepki verme
Sıçrama (Moro refleksi): 85 dB üzeri sese verilen kol, bacaklarda harekettir. Dört aydan sonra azalır
Göz kırpma: Yüksek sesle göz kırpma yeni doğanda bile vardır
Sesle hareketlerde duraklama
Sesin geldiği tarafa bakma: 6-9 ay
Adına tepki verme: 10 ay
Sözlü komutlara tepki: 12 ay
İşitme Testleri
Sübjektif testler
Oyun odyometrisi: 3,5 yaştan sonra yapılabilir
Odyometri: 5 Yaştan sonra
Objektif testler
Timpanometri
Akustik refleksler
Beyin sapı odyometrisi (BERA)
Oto akustik emisyonlar (OAE)
Laboratuar Testleri
Kan analizleri: Enfeksiyon araştırma
Genetik testler
Vestibüler testler
Radyolojik değerlendirmeler
YENİDOĞAN İŞİTME TARAMASI PROTOKOLÜ
Amaç:İşitme kayıplarını birinci 3 ay içerisinde tespit ederek en geç 6 aylıkken aygıt uygulamasına başlayabilmektir. Tüm yeni doğan bebeklerin bir protokol çerçevesinde kıymetlendirilmesi gerekir.
NORMAL ORTAMDAKİ BEBEKLER İÇİN PROTOKOL
24–48 Saatlikken: Oto Akustik Emisyon (OAE) tarama testi ile işitmenin kontrolü
Bu testte olumlu cevap alınamayan bebeklerde: 1. ayda tekrar OAE tarama testi
Birinci ayda da tarama testinde olumlu karşılık alınamayan bebeklerde: 2. ayda tekrar OAE tarama testi
İkinci ayda da testten olumlu yanıt alınamıyorsa: Tanıya yönelik test paneli: Timpanogram + Beyin sapı odyometrisi (ABR) + Transient evoked oto akustik emisyon (TEOAE)
YENİDOĞAN AĞIR BAKIM SERVİSİNE YATIŞI YAPILMIŞ OLAN BEBEKLER İÇİN PROTOKOL
Taburcu olmadan evvel: ABR tarama testi
Bu testten olumlu karşılık alınamayan bebeklerde: 1. ayda Tanısal ABR testi
Tekrar olumlu yanıt alınamayan bebeklerde: 3. ayda Tanıya yönelik test paneli