ÇOCUKLARDA BADEMCİK VE GENİZ ETİ:
Bedenimizin bilhassa dışa açılan yerlerinde savunma emelli pek çok lenf dokusu vardır. Ağız ve boğaz en kıymetli giriş yollarından birisidir. Boğazı tüm olarak çevreleyen lenf dokularına Waldeyer halkası denir. Bu halkayı yanlarda palatin tonsiller (bademcikler), üstte adenoid dokusu (geniz eti, farengeal tonsil), üst yanlarda tubal tonsil (Gerlach bademciği), yutak art duvarında hür lenfoid adacıklar, yutak yan duvarlarında lateral bandlar ve altta lisan kökü bademciği )lingual tonsil) oluşturur. bu lenf dokuları, çabucak yakınlarındaki boyun lenf bezleri ile de yakın bağlantılıdır. Bu nedenle boğaz ile ilgili iltihabi hastalıklarda çabucak her vakit boyun lenf bezleri de şişer.
Şematik boğaz ve lenf dokularının isimlendirilmesi:
Gündelik kulak burun boğaz pratiğinde çocuklarda en çok karşılaşılan problemler bademcikler ve geniz eti ile ilgilidir.
Boğazı çevreleyen lenf dokularının bedenin savunma sistemine çok istikametten katkısı vardır. Fakat sanıldığı üzere bademcikler yalnızca bir süzgeç değildir. Dışarıdan giren mikroplarla savaşmanın yanı sıra, gelen mikropların tanımlanması ve genel bağışıklık (savunma) sistemine tanıtılması (bir cins istihbarat) misyonları vardır. Böylelikle birebir mikropla tekrar karşılaşıldığında genel savunma sistemi mikrobu tanıyarak hızla hami husus (antikor) üretir ve güçlü bir savunma sağlar.
Hayatın birinci yılında bebeğin bağışıklık sistemi kendi misyonunu şimdi yapamaz ve savunma bilhassa anne sütünden geçen antikor denen esirgeyici hususlarla sağlanır. Daha sonra çocuk kendi bağışıklık hususlarını oluşturmaya başlar. Çocuklar ekseriyetle 3 yaşına dek dış ortama kapalı ve kollayıcı bir ortamda yetiştirildiklerinden bademcik sıkıntıları çok fazla olmaz. Daha sonraki yaşlarda daha çok sokağa çıkma, kreş ve anaokuluna başlama ile bir arada pek çok mikrop ile karşılaşır, daha sık hastalanır ve bademcik dokularında büyümeler başlar. 7-8 yaşından sonra ise çoklukla bu meseleler azalır. Zira bu yaşa dek pek çok mikroorganizma ile tanışmıştır.
Boğaz lenf bezleri ile ilgili iltihabi sıkıntılar bilhassa 3-9 yaş periyodunda sıklaşmaktadır. Sık geçirilen üst teneffüs yolu enfeksiyonları, tekrarlayan ateşli bademcik iltihaplanmaları, boyun lenflerinde iltihabi şişmeler, orta kulak iltihaplanmaları, sinüzit, alerijk nezle ve irtibatlı öksürükler, burun tıkanması, ağızdan nefes alma, horlama ve uykuda nefes durmaları (uyku apnesi) sayılabilir.
Bu rahatsızlıkların tedavisinde ilaçlar, çocuğun süreksiz olarak kreşten meskene alınması, aşılar, ve bazen de ameliyatlar (cerrahi) uygulanmaktadır.
ÇOCUĞUMUN GENİZ ETİ Mİ VAR?
Elbette var. Alınmadığı sürece her çocuğun geniz eti vardır. Geniz bademciğinin gelişim süreci yan bademciklerden farklıdır. Yan bademcikler (palatin tonsiller) ömür uzunluğu varlıklarını korurken geniz bademciği 1-2 yaşından itibaren 7-8 yaşına dek süratli bir büyüme, daha sonra 15-16 yaşına gerçek küçülme sürecine girer. Yani “çocuğunuzun geniz eti var, alınması gerek” cümlesi hakikat bir söz hali değildir. Şayet çok sık enfeksiyona, sinüzite, sık orta kulak iltihaplanmasına neden olmuyorsa, burundan nefes almayı besbelli biçimde engellemiyorsa, yüz kemiklerinin ve dişlerin gelişimini bozmuyorsa alınması gereksizdir. Doğal sürecini tamamlayarak gerileyecek ve ufalacaktır.
BADEMCİK VE GENİZ ETİ ALINMASI:
Bademcik ve geniz eti dokuları savunma sisteminin değerli bir kesimi olmakla birlikte alınmaları halinde önemli bir bağışıklık yetersizliği gözlenmemektedir. Yani zannedildiği üzere mikroplar kolaylıkla boğaz geçip bedene ve akciğerlere girememektedir. Çünkü az evvel saydığımız öteki lenf bezleri çalışmaya devam etmektedir. Öte yandan bu ameliyatlar çoklukla 3-4 yaşından sonra yapıldığından, bu müddette beden pek çok mikroorganizma ile tanışmış ve bağışıklık sistemi büyük oranda gelişmiştir.
AMELİYAT ZİYANLI MIDIR?
Elbette ki en düzgün ameliyat, yapılmamış ameliyattır. Böylelikle anestezi ve ameliyatın riskleri yaşanmamış olur. Lakin birtakım durumlarda ameliyat dışı sistemler işe yaramamakta yahut yetersiz kalmaktadır. Yani kolay bir tabirle bademcik ve geniz etinin ziyanı faydasından fazla olmaya başlamışsa , alınmadıklarında önemli problemler çıkabilecekse ameliyat kararı vermek gerekebilir. Bademcik ve geniz eti ameliyatları için pek çok münasebet vardır. Gündelik KBB pratiğinde ise en çok iki nedenle ameliyata başvurulur: sık geçirilen bademcik ve geniz eti enfeksiyonları ve bu dokuların çok büyümesi.
Bademciklerin her türlü kollayıcı tedbir ve tedaviye karşın senede 5-6 kere yahut daha fazla ateşli hastalığa neden olması, enfeksiyonlardan sık sık beta streptokok mikrobunun sorumlu olması, beta mikrobuna bağlı romatizmal belirtiler görülmesi, sık geniz eti enfeksiyonu nedeniyle kulaklarda sık sık iltihaplanma olması yahut düzelmeyen sıvı toplanması, sinüzit tablosunun tedavi edilememesi enfeksiyonları gidermek ve bu problemleri çözmek için ameliyat kararı verdirebilir.
Öte yandan çocuk çok sık hastalanmasa bile bademcik ve/veya geniz eti dokularının yemek yemeye ve nefes almaya mani olacak kadar büyük olması mutlak ameliyat sebebidir ve gerekirse 3-4 yaşından evvel de yapılabilir. Büyük geniz etinin yol açabildiği bir öteki sorun ise yüz kemik gelişiminin ve diş gelişiminin bozulabilmesidir. Bu nedenle ortodontik diş tedavileri öncesinde burun tıkanması olan çocuklarda büyük geniz eti varlığı araştırılmalıdır.
Yanlışsız münasebet ile yapıldığında bu ameliyatların bilinen bir ziyanı yoktur. Ameliyat sonrası hastalık sıklığının azalması, romatizmal hastalık üzere ikincil meselelerin azalması, çocuğun okul devamlılığının sağlanması ve konutta sık hastalanmaktan kaynaklanan toplumsal sorunların azalması, çocuğun uzunluk ve kilo gelişiminde ilerleme sağlanması beklenen yararlanımlardır. Elbette her ameliyat üzere bu ameliyatların da kendine has riskleri vardır. Günümüzde kullanılan anestezi ve ameliyat teknikleri ile bu riskler en aza indirilebilmektedir. Öte yandan hiçbir hekim yüzde sıfır komplikasyon vaadinde bulunamaz. Her türlü titiz çalışmaya karşın istenmeyen sonuçlar gözlenebilir. Burada kıymetli olan ameliyat sonrası çıkabilecek meseleleri giderebilecek donanım, bilgi ve maharete sahip olmaktır.
BADEMCİKLER BÜSBÜTÜN Mİ ALINMALIDIR, BİR KISMI BIRAKILABİLİR Mİ?
(Ayrıntılı açıklamayı “ameliyatlar” kısmında bulabilirsiniz)
YETİŞKİNLERDE BADEMCİK VE GENİZ ETİ:
Geniz eti dokusu ekseriyetle ergenlikle birlikte küçüldüğü için, yetişkinlikte nadiren ameliyat edilecek derece büyük geniz eti ile karşılaşılır. Burun tıkanıklığı yakınması ile gelen bir yetişkinde olağan burun muayenesinden sonra kesinlikle endoskopi yapılarak geniz bölgesine bakılmalıdır. Burada geniz eti görüldüğünde ise her vakit geniz bölgesi tümörleri istikametinden kuşku duyulmalı, gerekirse ameliyat evvel biyopsi yapılmalıdır.
Yetişkin yaşlarda da en çok görülen bademcik rahatsızlığı kronik ve tekrarlayan enfeksiyonlardır. Sık sık yüksek ateşli bademcik iltihaplanmaları, bademcik absesi, bilhassa sabahları daha besbelli olan, soğuk besin alımı sonrası da görülebilen inatçı boğaz ağrıları, bunlara eşlik eden halsizlik, yorgunluk, bademcik içinde magma ismi verilen makûs kokulu beyaz (peynirimsi) birikimlere bağlı ağız kokusu ve boğazda batma ve yabancı cisim hissi değerli belirtilerdir. Bunların yanı sıra horlama ve uyku apnesine neden olacak derecede büyük bademcikler ve çeşitli onkolojik (kanser türü) hastalıklara bağlı kuşkulu bademcik büyümeleri yetişkin yaş devrine has bademcik sorunlarıdır.
BADEMCİK VE GENİZ ETİ AMELİYATLARI NASIL YAPILIR?
Günümüzde bademcik ve/veya geniz eti ameliyatları genel anestezi altında, yani büsbütün uyutularak yapılmaktadır.
Geniz eti ameliyatı çoklukla ağız içinden, bazen de burundan geniz ulaşarak yapılır. Gaye burundan genize hava geçişini engelleyen dokunun alınmasıdır. Geniz etini etraf dokulardan ayıran kesin bir hudut olmadığı için tüm dokunun eksiksiz olarak çıkartılması her vakit mümkün olamayabilir. Bu nedenle nadiren de olsa geniz eti büyümesinin tekrarlaması mümkündür. Bu süreç 15 – 20 dakika kadar sürer. Ameliyat sonrası şiddetli ağrı olmaz, yeme içmeyi kısıtlamaz. Sabah ameliyat olan çocuklar, bir sorun olmadığı takdirde ekseriyetle akşam konutlarına gönderilebilirler. Düzgünleşme 2-3 haftada tamamlanır. Ameliyat sonrası çocuğun 1 hafta kadar okula gönderilmemesi tavsiye edilir.
Bademcik ameliyatları çocuklarda ve yetişkinlerde birebir biçimde yapılır. Her iki tarafta bademcikler “kapsül” ismi verilen ve bademcikleri oturduğu çukurdan ayıran bir kılıf ile çevrilidir. Temel prensip bademciklerin kalıntı bırakmaksızın kapsül ile birlikte büsbütün alınmasıdır. Nadiren birtakım yapısal özellikler nedeniyle (bademcik altından/yakınından geçen atardamarlar gibi) büsbütün alınamayabilir.
Öbür yandan kimi durumlarda bademciklerin kısmen alınması da istenerek uygulanan bir metottur. Bilhassa sık hastalanmayan, fakat çok büyük bademcikleri olan çocuklarda bademciklerin boğaza taşan fazla kısımlarının alınması, kalan dokunun vazife yapmaya devam etmesinin sağlanması için uygulanan bir sistemdir.
Bademcik alınırken klasik soğuk diseksiyon denilen cerrahi metodun yanı sıra, dokuda fazla yanık hasarı oluşturmaksızın kanamayı en aza indiren yeni aygıtların (Thermal Welding, Coblator vb) yardımıyla da yapılabilmektedir. Lazer cerrahisi, ameliyat sonrası fazlaca yanık hasarı ve ağrı oluşturduğu için pek tercih edilmemektedir. Tekrar aktüel tekniklerden biri olan radyofrekans ile bademcikten hiç kesim çıkartmaksızın yalnızca küçültme süreci de vakit zaman uygulanabilmektedir.
Bademcik alındıktan sonra kanayabilecek yerler koter aygıtı ile yakılarak yahut gerekirse dikiş ile kapatılarak ameliyat sonlandırılır. Ameliyat 20-40 dakika kadar sürebilir. Ameliyat sonrası ağrı, geniz eti ameliyatına nazaran daha barizdir. Ameliyat alanı tam yutma ve besin geçiş bölgesinde olduğundan, 2-3 hafta mühletle sulu ve yumuşak beslenme önerilir, birtakım besinlerden kaçınılır. Bademcik ameliyatı sonrası hasta ekseriyetle bir gece hastanede kalır ve bir sorun görülmezse sonraki gün konutuna gönderilir. Bir hafta kadar konut istirahati gereklidir.
Bademcik alınması sonrası ağrı birinci günlerde hafif olup 5-6. günlerde hayli artar, daha sonra azalmaya başlar ve 10-15 günde biter. Yetişkin ameliyatlarının sonrası ağrı daha şiddetli olup, çocuk hastalar ekseriyetle daha kolay atlatmaktadırlar. Ağrı nedeniyle yeme içme sistemini aksaması, kâfi besin ve sıvı alınamaması, güzelleşmeyi olumsuz tesirler ve ağrı daha uzun sürer. Bu nedenle tonsillektomi sonrası beslenme çok değerlidir. Bademciğin alındığı yerlerde iltihaba benzeyen beyaz bir katman oluşur. Bu katman düzgünleşme tamamlandıkça azalacak ve nihayet yara yerleri yanak içerisindekine misal bir mukoza örtüyle kaplanacaktır.
Geniz eti ve bademcik ameliyatları sonrası nadiren de olsa enfeksiyon ve kanama görülebilir. Enfeksiyon ayaktan yahut hastanede yatarak ilaç tedavileri ile giderilir. Kanama bazen tükürüğe karışık birkaç damla halindedir ve bizatihi geçer. Lakin nadiren inatçı ve fazla ölçülü kanamalar olabilir. Bu durumda en kısa müddette müdahale edilerek kanama denetimi sağlanmalıdır. Ameliyat sonrası kanama riski birinci 24 saatte en fazladır. Lakin güzelleşmenin her hangi bir devresinde, bilhassa de bademciğin alındığı yerlerdeki yara kabuklarının döküldüğü 10 – 14. günlerde de olabilmektedir.
BADEMCİKLER ALINDIKTAN SONRA FARANJİT OLUNUR MU?
Farenjit, üstte genizden aşağıda ses tellerine kadar olan boğaz art duvarının her türlü rahatsızlığıdır. Bademcikleriniz alınsa da alınmasa da farenjit olunabilir. Bademcikleri alınan bireylerde farenjitin daha sık görülme nedeni, buradaki lenf bezlerinin daha fazla çalışması ve bademcik alınmasıyla birlikte boğazda kuruyabilecek yüzeyin daha fazla hale gelmesidir ve ameliyat olmaktan kaçınmayı gerektiren bir durum değildir.
