Baş Dönmesi – Vertigo – KBBHastaliklarCOM

Baş dönmesi bir hastalık olmayıp farklı nedenlerle oluşabilen bir belirtidir ve hastalar tarafından dengesizlik, sersemlik, göz kararması hafif ya da şiddetli dönme üzere farklı hallerde söz edilebilir. Pek çok farklı etkene bağlı olarak hafif dengesizlikten çok şiddetli dönme hissine kadar değişen şiddetlerde şikayet oluşabilmektedir. Baş dönmesi tek şikayet olarak izlenebileceği üzere işitme kaybı ve yahut kulak çınlaması ile birlikte de izlenebilir.

Kulağın dış, orta ve iç kulak olmak üzere üç kısmı vardır. Dış ve orta kulak yapıları ses dalgalarını toplayıp gücünü artırarak iç kulak sıvısına aktarma vazifesi görürler. İç kulaktaki işitme ve istikrar merkezleri kulak kemiği içinde yerleşmiş olup iç kulak sıvıları ile (endolenf ve perilenf) doludur. İşitme ve istikrar hudutlarının algılayıcı hassas hudut uçları ve hudut hücreleri bu sıvılarla daima temas halindedir. İç kulağa ulaşan ses dalgaları burada iç kulak sıvıları ile iletilerek hudut uçlarını uyarır ve elektrik uyarısı oluşmasını sağlar. Bu ikazın işitme hududu ile beyefendisine iletilmesi ile işitme gerçekleşir.

DENGENİN SAĞLANMASI

Denge sistemi bir merkez ve üç farklı algılayıcı sistemden oluşmuştur. Beyin, gözlerden, iç kulaktaki istikrar merkezlerinden ve kas, eklem ve tendonlardan daima olarak iletilen beden durumu ile ilgili bilgileri toplayıp işleyen bir merkez misyonu görür ve istikrarın sağlanmasından sorumludur. Bu üç sistem birbirinden bağımsız olarak çalışır ve daima birlikte beden istikrarının korunmasında fonksiyon görürler. Gözler etraftan gelen imgeleri beyefendisine ileterek bedenin etrafa nazaran durumu hakkında bilgi sağlarken kas, tendon ve eklemlerden gelen sinyaller beyefendisine başın bedene nazaran konumu hakkında bilgi iletir.

İç kulak istikrar sistemi ise dönme halindeki hareketleri algılayan yarım daire kanalları ve doğrusal hareketleri algılayan vestibül ismi verilen iki farklı kısımdan oluşmuştur. İçi sıvı ile dolu olan bu iki kısma birlikte “labirent” ismi verilir. Baş hareket ettiğinde iç kulaktaki sıvı da hareket eder ve bu hareketin haline ve tarafına nazaran uyarılan farklı hudut uçları beyefendisine başın hareketini bildiren sinyaller gönderir.

Her iki taraftaki labirentlerde yer alan istikrar organları daima olarak birbirlerine tam simetrik sinyaller üretirler. Başın dönmesi ile oluşan sinyaller yarım daire kanallarında, öne geriye ya da üst aşağı taraftaki doğrusal hareketler ise vestibülde ihtar oluşturur. Vestibüldeki istikrar merkezlerinde yer alan hücrelerin üzerinde yapışık bulunan kalsiyum karbonat kristallerinin yer çekimine bağlı olarak durum değiştirmesi baş hareketinin taraf ve şiddetinin algılanmasını sağlar. Bir iç kulaktaki istikrar merkezi bozuk çalıştığında beyne giden sinyallerdeki simetri bozulur ve bu durum istikrarın bozulduğu hissini yaratırken beyinden göz kaslarına giden ihtarlar gözlerin istemsiz hareketlerine (nistagmus) neden olur. Gözlerin bu hareketleri ise hastada etrafının ya da kendisinin döndüğü formunda hareket algısı oluşturur.

Hareketleri algılayan bütün merkezlerinden gelen bilgiler, beyincikte oluşan düzeltici refleksler ve beyinde oluşan istemli yanıtların birleşimi ile beden kaslarına dengeyi müdafaaya yönelik hareketleri yaptıracak sinyaller gönderilir. Beyin, beyincik ve beyin sapında yer alan istikrar merkezleri iç kulaktan gelen asimetrik sinyallere vakitle adapte olarak bunlardan etkilenmeme özelliğine sahiptir. Bu özellik nedeni ile baş dönmesine neden olan birtakım hastalıklarda ya da olağan koşullarda dengesizlik yaratabilecek kimi spor faaliyetlerinde uygun antrenmanlarla dengesizliğin giderilmesi ya da önlenmesi mümkün olabilmektedir.

BAŞ DÖNMESİ TİPLERİ

Dengenin sağlanmasında rol oynayan merkezlerden rastgele birinde sorun olması baş dönmesi, dengesizlik, sersemlik üzere belirtilerin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.

İç kulak hastalıkları:

İç kulak kaynaklı istikrar bozuklukları iç kulak sıvısının basıncında oluşan değişikliklere ya da direkt istikrar merkezlerinin ve yahut istikrar sonlarının etkilenmesine bağlı olarak meydana gelir.

İşitme ve istikrar sonunun hassas uçları iç kulakta işitme ve istikrar merkezlerinin birebir sıvıyı (endolenf)içeren farklı kısımlarında sonlanmaktadır. Bu sıvının dolanımı, basıncı ya da içeriğinde meydana gelen değişiklikler hudut uçlarında ihtar oluşturarak akut, kronik ya da tekrarlayan, beraberinde işitme şikayeti de olan ya da olmayan baş dönmelerine neden olmaktadır.

İç kulağın kan dolanımında bozulma yapan ya da istikrar sonunu etkileyen başka sorunlarda de misal şikayetler oluşmaktadır.

Beyin ile ilgili hastalıklar:

Beynin istikrar organlarından kendisine ulaşan sinyalleri yorumlama ve uygun karşılıkları oluşturma maharetinin bozulması sonucunda meydana gelir. Birlikte işitme kaybı ve yahut çınlama da izlenebilir. Bu sorunlar ileri yaşa, damar tıkanmaları ya da spazmlarına, alerjik ya da metabolik hastalıklara, güzel ve makus huylu tümörlere bağlı olarak oluşabilirler.

Aşırı gerilim, panik atak, depresyon, gerginlik üzere durumlarda da misal şikayetler oluşabilir. Bu çeşit sorunlarda dengesizlik ile birlikte baş ve kulaklarda dolgunluk ve basınç hissi de bulunabilir.

Boyun hastalıkları:

Boyundaki kaslardan beyin sapındaki istikrar merkezlerine gönderilen ve istikrarın sağlanmasında kıymetli rol oynayan durum bilgisi sinyallerinin bozulması sonucunda dengesizlik oluşabilmektedir. Travmalar, boyun omurlarındaki eklem hastalıkları ya da uzunluğundaki sonlara bası sonucunda boyun adalelerinde oluşan spazmlar uzunluğundan beyefendisine gönderilen durum sinyallerinde anormalliklere ve sonuçta istikrar bozukluğuna neden olabilmektedir.

Görme Bozuklukları:

Görme kusurları ya da göz kaslarındaki hastalıklara bağlı oluşan istemsiz göz hareketleri nedeni ile gözlerden istikrar merkezlerine ulaşan bozuk sinyaller başka istikrar algılayıcı yapılardan gelen sinyaller ile ahenk içinde olmadığında meydana gelen sinyal uyumsuzluğu baş dönmesine neden olmaktadır. Bu sırada hudut sisteminde oluşan öteki uygunsuz ikazlara bağlı olarak terleme, bulantı, kusma üzere şikayetler de meydana gelebilmektedir.

İÇ KULAK KAYNAKLI BAŞ DÖNMELERİNDE BULGULAR

İç kulak işlevlerini ve yahut iç kulağın merkezi hudut sistemi ile ilişkilerini etkileyen hastalıklar baş dönmesi, işitme kaybı, kulak çınlaması üzere belirtilere neden olurlar. Bu belirtiler etkilenen işlevlere nazaran tek başına ya da birlikte görülebilirler. Baş dönmesi, çok şiddetli dönme hissi, dengesizlik ya da sersemlik halinde olabilir. Şikayetler daima ya da aralıklı olabilir ve ekseriyetle baş hareketleri ile şiddetlenir. Sıklıkla bulantı ve kusma da izlenir lakin iç kulak kaynaklı baş dönmelerinde şuur kaybı oluşmaz. İç kulak işlev bozukluğunun en önemli sebepleri, en sık viral kökenli olmak üzere enfeksiyonlar, kan sirkülasyonunun bozulması, iç kulak sıvılarında basıncın değişmesi, hudut iltihapları, travmalar, ilaçlar ya da tümoral kitlelerdir.

Tanıda en değerli ögeler detaylı bir kıssa ve muayenedir. Birçok hastada işitme ve istikrar testlerinin yapılması gerekir. Bu evreler sonrasında teşhis konulamayan hastalarda radyolojik değerlendirmeler hormonal ve metabolik hastalıklara ve alerjiye yönelik testler, nörolojik kıymetlendirme ve testler de gerekebilmektedir.

Bu değerlendirmeler sonucunda öncelikle altta yatan önemli ya da hayati tehlike oluşturabilecek bir patolojinin olup olmadığı ortaya konulmaktadır. Tüm bu tetkiklerin sonuçları tanıyı takiben uygun tıbbi ya da cerrahi tedavinin seçilmesinde yardımcı olmaktadır.

KAN DEVERANI İLE İLGİLİ HASTALIKLAR

İç kulak istikrar organlarını etkileyen damar spazmı, damar tıkanması ya da yırtılma ve kanama halindeki deveran bozuklukları baş dönmesi, işitme kaybı ve kulak çınlamasına neden olabilir.

Damar spazmına bağlı baş dönmeleri çoklukla ani başlar ve tekrarlayıcı karakterlidir. Sinirsel yorgunluk, duygusal gerilimler, kimi ilaçlar, nikotin ve kafein damar spazmına neden olabilmektedir.

Damar tıkanıklığı yaş ve damar sertliği ile bir arada yavaş yavaş oluştuğunda iç kulak yapıları vakitle azalan kan dolanımına adapte olabilir. Bazen daima bir dengesizlik hissi oluşabilmekte, apansız ayağa kalkmak ya da süratli hareketler şikayetleri artırabilmektedir.

Aniden oluşan tam tıkanıklıklarda şiddetli baş dönmesi ekseriyetle bulantı ve kusma ile birlikte izlenir. Şiddetli şikayetler birkaç günde azalıp birkaç haftada sağlam kulağın işlevleri ele alması ile kaybolmaktadır.

Yüksek tansiyon ya da travmaya bağlı oluşan damar yırtılmalarında ani tam tıkanma gibisi bulgular izlenir.

Tedavi:

Damarsal hastalıklara bağlı oluşan baş dönmelerinde tedavide erken devirde dönme hissini gideren ilaçlarla birlikte damar genişletici ilaçlar kullanılmaktadır. Tekrar erken periyotta istikrar merkezlerini baskılayarak şikayetleri azaltan yatıştırıcı ilaçlar kullanılabilir. Nikotin ve kafein üzere damar büzücü özelliği olan hususların alınmaması sağlanmalıdır. İç kulak işlevlerini baskılayan yatıştırıcı ilaçlar sağlam kulağın işlevleri ele almasını geciktirmemek emeli ile uzun periyot kullanılmamalıdır.

POZİSYONEL BAŞ DÖNMESİ

Özellikle genç ve orta yaşlarda izlenen baş dönmelerinin en sık nedeni düzgün huylu pozisyonel baş dönmesi (Benign Positional Vertigo – BPPV) hastalığıdır.

İLERİ YAŞA BAĞLI İSTİKRAR KAYBI

Yaşla birlikte oluşan istikrar sorunlarında en kıymetli etken iç kulak istikrar merkezlerini ve istikrar sonlarını besleyen kılcal damarlardaki deveranın bozulmasıdır. Bu sorun az olarak şiddetli şikayete neden olmaktadır. Vestibülde kan dolanımının azalması, istikrar organlarındaki hücre işlevlerinin bozulmasına bağlı olarak iç kulak kristallerinin dökülmesi sonucunda pozisyonel baş dönmesine neden olabilmektedir. Bu hasta kümesinde istikrar antrenmanları çoklukla yararlı olmaktadır. Yaşla birlikte damar reflekslerinin yavaşlaması bilhassa yüksek tansiyon nedeni ile tedavi kullanan hastalarda yataktan ani kalkışlarda istikrar kaybına neden olabilmektedir.

ENFEKSİYONLAR

İç kulağı etkileyen enfeksiyonlarda erken periyotta hafif bulgular olsa da hassas istikrar bölgelerini etkilediğinde şiddetli dönme ve bulantı kusma üzere belirtiler ortaya çıkar.

Tedavide enfeksiyon kaynağı süratle giderilmelidir. İşitme kaybı ve enfeksiyonun baş içine yayılması üzere riskler de olduğundan tıbbi tedaviye süratle karşılık alınamayan durumlarda cerrahi tedavi seçenekleri de gündeme gelmektedir.

VESTİBÜLER NÖRİT

Viral enfeksiyonların istikrar sonunu ya da beyin sapındaki istikrar merkezlerini etkilemesi sonucunda haftalar sürebilen şiddetli baş dönmeleri meydana gelebilmektedir. Bu hastalarda klinik bulgular geçtikten sonra istikrar testlerinin düzelmesi aylar sürebilmektedir. Çoklukla sekel kalmadan uygunlaşan bu hastalık nadiren tekrar oluşmaktadır.

Tedavide erken devirde şiddetli şikayetlerin giderilmesine yönelik uygulanan tıbbi tedaviyi takiben destekleyici tedavi ve adaptasyon idmanları yapılmaktadır.

METABOLİK HASTALIKLAR VE ALERJİ

Bu kümede baş dönmesi ile birlikte işitme kaybı ve kulak çınlaması da izlenebilir. En sık nedenler tiroid bezi hastalıkları, şeker metabolizması bozuklukları, yiyecek ve teneffüs alerjileridir.

Tedavide etken olan hastalığa yönelik tedavi uygulamaları yapılır.

TRAVMA

Kafaya gelen darbeler sonucunda iç kulak istikrar merkezinin ya da iç kulak kan dolanımının etkilenmesine bağlı olarak meydana gelir. Birlikte çınlama ve yahut işitme kaybı oluşabilir.

Tedavide şikayetleri gidermeye yönelik yatıştırıcılar ve iç kulak kan deveranını artıran ilaçlar kullanılır. Ekseriyetle yavaş ta olsa vakitle düzelen bir işlev bozukluğudur.

OTOİMMUN İÇ KULAK HASTALIĞI

Vücut savunma sisteminin (immün sistem) hastalığı sonucunda iç kulağın hasar görmesidir. Baş dönmesi işitme kaybı ve çınlama ile birlikte olabilir.

Tanı kan testleri ile konur.

Tedavide steroidler ve immün sistemi baskılayan ilaçlar kullanılmaktadır. Son yıllarda düşük güçlü lazer tedavisi (Low level laser therapy – LLLT) iç kulaktaki hasarın düzelmesinde kullanılmaya başlanmıştır.

TÜMÖRLER

Denge bozukluğuna neden olan en sık tümoral patoloji istikrar sonundan köken alan uygun huylu bir tümör olan nörinomdur. Dengesizlikle birlikte çınlama ve işitme kaybı da çoklukla izlenmektedir.

Tedavide tümörün yeri, boyutu, büyüme suratı ve hastanın yaşı, genel sıhhat durumu, işitme durumu üzere faktörlere nazaran yalnızca izlem, radyoterapi (gamaknife, cyberknife) ya da cerrahi seçenekleri ortasında karar verilmektedir.

Büyüyen tümör vakitle yakın komşulukta bulunan ve hayati kıymeti olan beyin sapına bası yapabildiğinden en âlâ sonuçlar erken teşhis ve cerrahi ile alınmaktadır.

MENIERE HASTALIĞI

Tekrarlayan baş dönmesi ataklarının en sık nedenlerinden birisi olan Meniere Hastalığı iç kulak sıvısının (endolenf) basıncının artması sonucunda oluşmaktadır.

İç kulağı dolduran sıvılar daima olarak bir yandan üretilirken başka taraftan geri emilmekte ve bir sıvı dolanımı oluşmaktadır. Bu sistemde meydana gelen sorunlar üretimin artması ya da geri emilimin azalmasına neden olduğunda sıvı basıncının artması tipik bulguların ortaya çıkması ile sonuçlanmaktadır.

Hastalığın nedeni tam olarak bilinmemekle bir arada genetik yatkınlık kelam konusu olabilmekte, tipik ataklar metabolik, dolaşımsal, alerjik, otoimmun, toksik ya da emosyonel tesirler sonucunda ortaya çıkabilmektedir. Ekseriyetle tek kulağı etkileyen Meniere Hastalığı, sistemsiz aralıklarla tekrarlayan, dakikalar ile saatler ortasında sürebilen baş dönmesi atakları ile karakterizedir. Ataklar sırasında çoklukla alçak frekansları (pes sesleri) tutan işitme kaybı, kulak çınlaması ve etkilenen kulakta dolgunluk ve basınç hissi de oluşmaktadır.

Baş dönmesi ataklarıaniden başlayabilmekte ve sıklıkla bulantı ve kusma ile seyreden çok şiddetli dönme hissi oluşmaktadır. Tekrarlayan atakların şiddeti vakit içinde ekseriyetle azalmakta birden fazla vakit baş dönmesi atakları ortasında hastalarda besbelli bir şikayet ya da bulgu saptanmamaktadır.

Klasik hastalığın yanı sıra daha az görülen ve baş dönmesi olmadan işitme kaybı, çınlama ve kulakta dolgunluk biçiminde seyreden hastalık koklear hidrops olarak isimlendirilirken işitme şikayeti olmadan yalnızca baş dönmesi atakları ile seyreden hastalık vestibüler hidrops olarak isimlendirilmektedir. Tedavi hastalığın her tipi için birebir biçimde uygulanmaktadır.

Meniere Hastalığının Tedavisi:

Tedavide tıbbi ve cerrahi usuller kullanılabilmektedir. Temel prensip iç kulak sıvı deveranını sağlamak ve basıncın artmasını önlemektir. Bu sonuç sağlanamdığında iç kulak istikrar merkezinin ilaç ya da cerrahi yolu ile yok edilmesi ya da istikrar hududunun kesilmesi üzere tahrip edici sistemler de uygulanabilmektedir.

Hastaların büyük kısmında tıbbi tedavi ile şikayetlerin giderilmesi mümkün olabilmektedir.

Tedavi içeriği;

Hastalığın beklenen nedeni

Şikayetlerin sıklığı

Şikayetlerin şiddeti

Hastanın hastalıktan etkilenme derecesine nazaran belirlenmektedir.

Temel prensipler;

İç kulakta deveranın düzenlenmesi

İç kulak sıvı basıncının azaltılması

İç kulaktaki immünolojik ve yahut alerjik tepkilerin baskılanmasıdır

Tedavide kullanılan esas ilaçlar;

Damar genişleticiler

İdrar söktürücüler

Steroidler

Yatıştırıcı ilaçlardır.

Özel durumlarda immün sistemi baskılayan ilaçlar ya da istikrar merkezi işlevlerini tahrip eden ilaçlar kullanılabilmektedir. Tıbbi (ilaçla yapılan) tedavilerle istenen sonuçlar elde edilemediğinde cerrahi tedavi seçenekleri gündeme gelmektedir. İşitme ve istikrar işlevlerini koruyan ve korumayan olmak üzere iki tip cerrahi yaklaşım kümesi mevcuttur. Hastalarda işe fayda işitme olduğu surece işitmeyi koruyan cerrahiler tercih edilmektedir.

Son yıllarda giderek daha sık kullanılmaya başlanan kulak içi steroid enjeksiyonları ile hem güzel sonuçlar elde edilmekte hem de steroidlerin tüm bedeni etkileyen önemli yan tesirlerinden kaçınmak mümkün olmaktadır.

Uygulanan işitmeyi gözetici sistemlere karşın şikayetlerin denetim altına alınamaması durumunda hasta taraftaki iç kulak istikrar merkezini büsbütün yok etmeye yönelik sistemler kullanılmakta sonuç olarak olağan biçimde çalışan taraftaki istikrar merkezi kısa müddette tüm işlevleri olağana yakın halde ele alabilmektedir.

DÜŞÜK GÜÇLÜ LASER UYGULAMALARI (LLLT)

Meniere hastalığı da dahil olmak üzere iç kulağın hassas işitme ve istikrar organlarını etkileyerek hudut hücrelerinin hasarına neden olan bütün patolojilerde LLLT uygulanmaktadır.

Kulak