BEYİN ANEVRİZMALARI
Anevrizma, beyindeki atardamar duvarının zayıflaması sonucu ortaya çıkan bir balonlaşma olup sıklıkla damarların çatallanma bölgelerinde görülür. Bu balonlaşan yapı olağan damara nazaran daha dayanaksızdır ve birtakım şartlar altında yırtılıp beyin içine kanamaya yol açarak ömrü tehlikeye sokabilir. Anevrizmalar doğuştan damarın gelişme bozukluğuna bağlı olabileceği üzere yüksek tansiyon, damar sertliği (ateroskleroz), enfeksiyonlar (damarın iltihaplanması) yahut baş travması sonrası da gelişebilir. Anevrizmalar çoğunlukla beynin tabanında yerleşir ve buradaki beyin-omurilik sıvısı içinde kanamaya neden olurlar. Anevrizmaların yıllık kanama riski yaklaşık %1’dir.
Anevrizma Tipleri
Sakküler (kese biçimli) anevrizmalar :En sık görülen anevrizma tipi olup beynin tabanında büyük damarların çatallanma bölgelerinde oluşur. Bu çatallanma noktalarında damar duvarı daha fazla basınca maruz kalmaktadır. Bu sabit basınç vakitle damar duvarında oluşturduğu hasar sonucu balonlaşmaya neden olabilir. Sakküler anevrizmalar yıllar içerisinde gelişir ve bundan ötürü anevrizmanın yırtılma riski yaşla birlikte artar. Anevrizmanın bu haldeki gelişmesini evvelden araçlarda kullanılan tekerlek iç lastiklerinde görülen balonlaşmaya benzetebiliriz. İleri yaşlarda damar yapısının bozulması sonucu damar duvarının esnekliğini kaybetmesi de anevrizma oluşmasında öbür değerli bir nedendir.
Fuziform (iğ biçimli) anevrizmalar:Bu anevrizma damarın uzunca bir bölümünü içeren iğ şeklinde bir genişleme olarak görülür . Bu tip anevrizmalar da yırtılarak kanayabilir, ileri derecede genişleyip etrafındaki beyin dokusunda baskıya yol açarak veya içinde pıhtılaşma gelişip buradan ayrılabilen kalıntıların olağan beyin damarlarında tıkanmaya (emboli) neden olması ile inme gibisi yakınmalar oluşturabilir.
Mikotik (iltihap sonucu gelişen) anevrizmalar: Nadir olup damarın mikrobik hastalığı sonucu gelişir. Genellikle kese biçimlidirler. İltihap damar duvarında hasara neden olur böylelikle duvar zayıflaması sonucu anevrizma oluşumu ve bunun yırtılma riski artar. Sıklıkla subakut bakteriyel endokarditin (toplumumuzda ‘kalp romatizması’ olarak bilinir) bir komplikasyonudur.
Travmatik (kaza sonucu gelişen) anevrizmalar: Beyin kan damarlarında kaza sonrasında gelişen anevrizma çeşididir. Travma bölgesinde hasar gören damar duvarı zayıflar ve sonrasında yırtılabilir.
Toplumdaki Yaygınlığı ve Sıklığı
Beyin anevrizmasına bağlı gelişen beyin kanaması sıklığı bir yılda 100.000 şahısta 10-15 civarındadır. Ülkemizde her yıl ortalama 10.000 kişinin anevrizmaya bağlı beyin kanaması riski taşıdığı kabul edilebilir. Bu hastaların yaklaşık 1/3’ü rastgele bir sıhhat kuruluşuna başvuramadan kaybedilmektedir. Bir sıhhat kuruluşuna başvurabilen kanamış hastalarda da vefat oranı %25-40 ortasındadır. Dolayısıyla anevrizması kanamış hastaların yarıya yakını kaybedilmektedir. Burada kıymetli bir nokta şimdi kanamamış olan fakat hastayı tekrar de risk altında bırakan beyin anevrizmalarının erken teşhis edilmesi ve tedaviye yönlendirilmesidir.
Anevrizma her yaş kümesinde görülebilir fakat 25 ve üst yaşlarda sıklık giderek artmaktadır. Yaygınlığı en sık olarak 50-60 yaş ortasındadır ve bayanlarda erkeklerden 3 kat daha fazla görülmektedir. Ailede anevrizma hikâyesi olması diğer aile bireylerinde anevrizma bulunma riskini arttırmaktadır. Bir şahısta tıpkı anda birden çok sayıda anevrizma bulunması bu riski daha da artırmaktadır.
Anevrizmanın oluş nedeni tam olarak bilinmese de birçok faktörün gelişiminde rolü olduğu bilinmektedir: 1) Hipertansiyon (yüksek kan basıncı); 2) Sigara içilmesi/nikotin kullanımı; 3) Şeker hastalığı; 4) Çok alkol tüketimi; 5) Doğuştan gelen (genetik) yatkınlık; 6) Kan damarlarına hasar (özellikle damar sertliği) yahut travma ve 7) Kimi enfeksiyonlar.
Belirtiler/Uyarıcı İşaretler
Anevrizma yırtılması/kanaması olan hastalarda kimi uyarıcı işaretler görülebilir:
- Başın gerisinden üst gerçek yayılan ani ve şiddetli başağrısı. Bazen başın içinde bomba patlamış üzere ağrı tanımlanır.
- Bulantı ve kusma
- Ensede sertlik (kişi başını kolay eğemez)
- Bulanık yahut çift görme
- Işığa karşı hassasiyet (fotofobi)
Kanamamış anevrizması olan kişilerin çoğunda hiçbir belirti görülmeyebilir. Az bir hasta kümesinde aşağıdaki belirtilerin kimileri yahut tümü görülebilir:
- Göz sonlarında felçler (göz kapağının düşmesi, gözü rahatça hareket ettirememe gibi)
- Tek taraflı genişlemiş göz bebeği
- Çift görme, gözün gerisi yahut üstünde ağrı
- Bir bölgede ısrar eden baş ağrısı
- İlerleyen halsizlik ve uyuşukluk
Riskler ve Komplikasyonlar
Anevrizmalar yırtıldığında sıklıkla subaraknoid (beyin ve beyin ince zarı arasına) kanama (SAK) gelişir. Damardan subaraknoid aralığa yüksek basınç ile geçen kan burada birikerek beyne bası oluşturabilir, kanama beynin içine de olabilir; kan elemanları birebir vakitte daha düşük basınca sahip omurilik etrafına de ulaşabilir.
Anevrizmadan olan kanama bazen sızma biçiminde de olabilir; bu durumda sızma noktasında küçük bir pıhtı oluşup kanamayı durdurabilir ve hasta yaşayabilir. Lakin pıhtının yol açtığı bu süreç tekrar kanama riskini önlemez; her ek kanamada yaşam daha fazla tehlikeye girer ve hayatta kalma ihtimali azalır. Bizatihi gelişen SAK’ların birçoklarının nedeni anevrizmalardır.
Anevrizmanın yerinin, büyüklüğünün ve konfigürasyonunun tam olarak saptanması tedavisi ve dolayısı ile tekrar kanamanın önlenmesinde kritik bir noktadır. Bir kanama sonrası tekrar kanama ihtimali birinci 14 gün için %20 civarındadır. Üstte bahsedildiği gibi anevrizma kanaması %50’lere varan oranlarda ölümcül seyreder. Ayrıyeten yaşayan hastalarda ise %25 oranında kalıcı nörolojik bozukluklara neden olur. Aklî işlevler yanında tüm beden işlevlerinde da bozulma (örneğin kısmi felç) ortaya çıkabilir. Daha önemli durumlarda ise kanama beyin hücrelerinde ağır hasara yol açabilir ve hastayı komaya sokabilir.
Anevrizma büyük ise kanamadan da etraf beyin dokusunda baskıya yol açarak ziyan verebilir. Ayrıyeten büyük anevrizmalar içinde pıhtı gelişebilir ve içinden kopan modüller çok sayıda inmeye sebebiyet verebilir.
Beyin etrafına sızan kan damarlarda daralmaya (vazospazm) yol açabilir. Bu durum beyin dokusuna gelen kan akımında azalmaya ve hasebiyle inmeye neden olabilir. Vazospazm genelde kanamadan 5-8 gün sonra gelişir. Tedavisi hayli zordur, hastanın ömrünü tehlikeye sokabilir.
Kanamış bir anevrizmadan sızan kan, beyin-omurilik sıvısı (BOS) deveranını engelleyerek hidrosefali (beyinde çok sıvı birikmesi) dediğimiz tabloya neden olabilir. Bu durumda beyinde ventrikül dediğimiz boşluklarda çok sıvı birikerek baş içi basıncının artmasına neden olabilir. Bu sıvı artışını engellemek için bu boşluklara dren yerleştirilerek biriken sıvı ve sızan kan dışarı alınır.
Anevrizma kanaması beyin ödemi yahut şişmesine de neden olabilir. Bu durum beyin işlevlerini etkileyerek çok önemli sorunlara yol açar. Beyin dokusunun şişmesi ve basıncının artması beyin dokusuna ziyan verir. Beyin ödemi kan damarlarında bası oluşturarak beyne kan gitmesini yavaşlatabilir.
