1- Beslenmenin beyin gelişimine tesiri var mı?
Doğumdan sonra çocuğun büyüme ve gelişmesini etkileyen en değerli faktör beslenmedir. Kâfi beslenmeyen, yanlış beslenen bebeklerin beyin gelişiminin durduğu bilimsel olarak gösterilmiştir. Anne sütü dışında beyni geliştiren özel bir besin yoktur. Birinci altı ay anne sütü bebeğin beslenmesi için tek başına kafidir. Daha sonrasında bebek geçiş besinleri ile birlikte her şeyi yiyebilecek olgunluğa erişir. Çocuk büyüdükçe besin gereksinimleri değişir. Beyin gelişimi de beden gelişimi ile paralellik gösterir. Çocukların büyüme ve gelişmesi için daha çok yaşına uygun, vitamin ve minerallerden güçlü, doğal ve istikrarlı bir beslenme önerilir. Bugün gelişmiş ülkelerde çocuklar daha uygun beslenmekte, daha âlâ sıhhate uygun şartlarda büyümekte, hastalıklardan daha âlâ korunabilmekte, daha âlâ eğitim görmüş anne-babalar tarafından büyütülmektedir. Ülkemizde de vakit içinde bu çarpıcı gelişme çocukların büyüme ve gelişiminde değerli bir rol oynamakta, imkanların ve ebeveynlerin farkındalığının artması ile geçmiş yıllara nazaran beden ve beyin açısından daha sağlıklı çocuklar yetiştirmekteyiz.
2- Beyin gelişimini etkileyen riskli durumlar nelerdir?
Beyinin sağlıklı gelişimini tamamlayabilmesi için yapısal, fizyolojik ve işlevsel olarak korunmalı ve hem gerçek hem mecazi manada âlâ beslenmelidir.
Beyinin oluşumu ve gelişimi anne karnında başlar. Gebeliğin birinci üçüncü haftası sonunda oluşmaya başlayan beyin doğuma kadar gelişimini devam ettirir. Sağlıklı bir gebeliğin sürdürülmesi ve vaktinde tamamlanması bütün beden organlarının olduğu üzere beyefendisinin de sağlam olması için kaçınılmazdır. Vaktinden çok erken doğum, annede çatı uygunsuzluğu, bebeğin anne karnındaki yerleşim anormallikleri (örn. makat gelişi), kordon dolanması, annede hipertansiyon, diyabet üzere hastalıkların olması, çoklu gebelikler, sıkıntı ve uzamış doğumlar, doğum travmaları yenidoğan bebeğin beyninde oksijensiz kalmaya neden olabilecek ve hasar yaratabilecek riskli durumlardır. Uygun yaşta gebelik, hekim denetiminde gebelik takibi, annenin sağlıklı beslenmesi, gebelik müddetinde annenin ilaç, radyasyon, travma ve enfeksiyonlardan korunması fetüs beyninin korunması için alınacak esas önleyici önlemlerdir. Gelişmiş bebek ağır bakım ünitelerinde uygulanan başın soğutulması (hipotermi) tedavisi sıkıntılı doğan ve beyin hasarı açısından risk altında ki bebekler için beyni esirgeyici en faal tıbbi tedavidir.
Fiziki yapı kafatasının kompakt anatomisi sayesinde muhafaza altındadır. Fakat başta travmalar, birtakım ilaçlar, zehirler hasar verebilmektedir. Bu hasarları daha olmadan birtakım kolay önlemler ve öngörü ile önleyebilmek mümkündür. Örneğin yeni hareketlenen bir çocuk için meskende eşyaları çarpmaya karşı ayarlamak, mesken kazalarına karşı önlem almak, açılır çekmece, elektrik prizleri, pencere ve kapıları koruma etmek, düşebilecek dolapları ve konut eşyalarını duvara sabitlemek bunlardan bir kaçıdır. Arabada bebeklerin bebek koltuğu olmadan, küçük çocukların emniyet kemeri takabilecek yaşa gelmeden ön koltukta seyahat etmemesi, bisiklet sürerken kask kullanılması, çok soğuk ve çok güneşli yerlerde başına şapka takılması da dışarıda beyni fiziki korumak için alınması gereken önlemlere örnek oluşturur.
3- Üstün zekalı bebek nasıl anlaşılır?
Aileler çocuklarının zeka olarak yaşıtlarından ileri olması fikrine çok özenilecek bir durummuş üzere bakarlar. Fakat zekanın olağandan üstün olması da zekanın geri olması üzere olağanın dışında, farklı bir durum olarak kıymetlendirilmesi gerekir. Bu çocuklar yaşıtlarından farklı, özel bir eğitim ve gelişme süreci yaşamak zorunda kalırlar. Bağlantı problemleri, toplumsallaşma sorunları his durum değişiklikleri ile karşılaşabilirler. Bazen bir hastalığın kesimi olarak da karşımıza çıkarlar.
Zeka genetik olarak anne ve babanın yapısal özelliklerinden geçiş ile başlar ve çevresel faktörlerle de gelişerek olgunlaşır. Çocuklar çoğunlukla büyüme basamaklarında bazen beklenmedik sözler ve davranışlarla sizleri şaşırtabilirler. Bu türlü durumlar tek başına çocuğunuzun üstün zekalı olduğunu göstermez. Günümüzün etraf faktörleri çocukların daha süratli gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Genel olarak ortalamanın üstünde zekaya sahip bebekler lisan gelişiminde yaşıtlarından erken konuşmaya başlama, erken yürüme, algılarında erken gelişim olarak başlayabilir. Lakin bebeklik devrinde zeka düzeyi bariz olarak anlaşılamayabilir. Çocuk büyüdükçe etrafını algılama, mukayese etme, sorun çözme, sonuç çıkarma, aksiyona geçme ve hayal gücünü kullanabilme marifetlerinin yaşıtlarından erken geliştiği fark edilebilir. Bu durumda profesyonel zeka testleri uygulanarak lakin teşhis verilebilir.
4- Kas hastalıkları nörolojik temelli olabilir mi?
Kasların hareket, bedeni muhafaza ve bedenin duruşunu sağlama işlevlerini yapabilmesi için kasa giden sonların ve kas-sinir birleşim bölgelerinin de sağlam olması gerekir. Kasın kendisinden kaynaklanan hastalıkların büyük kısmı doğuştan genetik geçen hastalıklardır. Örneğin en sık görülen kas hastalıklardan biri olan Duchenne Muskuler Distrofi (DMD) denilen hastalık erkeklerde görülen, bayanların taşıyıcı olduğu ilerleyici genetik kökenli bir hastalıktır. Buna karşılık hudut kök hücrelerinin zedelendiği Poliomyelitis (çocuk felci) üzere hastalıklarda kaslar misyon yapamaz ve giderek hacim olarak da geriler. Kas-sinir birleşke ünitesindeki hastalıklardan en sık görüleni Myastenia Gravis denen bir hastalıktır. Hudut iletimi kasa ulaşamadığından kas vazife yapamaz. Bunlar nörolojik temelli kas hastalıklarına örnekleri oluşturur.
5- Çocuk nöroloji uzmanı hangi hastalıklara bakar? Çocuk nöroloji hastalıkları nelerdir?
Yenidoğanın nörolojik meseleleri (zamanında doğan, prematüre)
Riskli bebeklerin nörolojik takibi (serebral palsi ve nörolojik gelişim kusurları riski)
Nöro-metabolik hastalıklar (doğuştan metabolizma hastalıklarının nörolojik sonuçları)
Heredo-dejeneratif hastalıklar (ilerleyici ailevi nörolojik hastalıklar)
Nörokutanöz hastalıklar (Tuberoskleroz, Nörofibromatozis vb.)
Nöro-davranışsal gelişim bozuklukları (Hiper aktivite, otizm, dikkat eksikliği, öğrenme güçlükleri)
Paroksismal bozukluklar (Epilepsi, Baş ağrısı, Migren, havaleler vb)
Uyku bozuklukları
Hareket ve istikrar bozuklukları (Ataksi, Vertigo- baş dönmesi vb)
Beyin hasarlanması ve şuur bozuklukları
Sinir sistemi enfeksiyon hastalıkları (Menengit, meningo ensefalit vb)
Sinir sistemi tümörleri ve vasküler hastalıkları
Nöromuskuler hastalıklar (Kas hastalıkları, periferik hudut hastalıkları)
Nöroimmunolojik hastalıklar
Sistemik hastalıkların nörolojik etkileri
6- Bebeklerde / çocuklarda havale geçirdiği nasıl anlaşılır? Nasıl korunulur? Neler yapılır?
ATEŞLİ NÖBETLER YAHUT ATEŞLİ HAVALE
Merkezi hudut sistemi enfeksiyonu ve tanımlanmış nedeni olmayan bir ay ile altı yaş ortası çocuklarda ateşin eşlik ettiği nöbetlere ateşli nöbet yahut ateşli havale (Febril Konvulziyon) denir.
Sıklığı toplumlar ortasında farklılık gösterebilir. Örneğin ABD ve Avrupada % 2-4, Türkiye’de % 3.3, Japonya’da % 9-10 ortasındadır. En sık 6 ay-3 yaş ortasında görülür. Karşılaşılma sıklığı ise 14-18. aylarda tepe yapar.
Ateşli nöbetler birtakım çocuklarda genel topluma nazaran daha sık görülür:
– Ailesinde ateşli nöbet hikayesi olanlar,
– Yeni doğan periyodunda hastanede bir aydan fazla kalanlar,
– Gelişme geriliği olanlar
– Kreşe gidenlerde risk daha fazladır.
Bu risk faktörlerinden ikisine sahip olan çocuklarda toplumdaki öbür çocuklara nazaran ateşli nöbet geçirme oranı %30 daha fazladır. Birebir halde anne yahut babasında ateşli havale varsa risk %10-50, kardeşinde varsa risk %10-25 ortasındadır.
Yapılan çalışmalar ateş nedeni olarak birinci sırada üst teneffüs yolları enfeksiyonu yahut farengit (%38) olmak üzere sırasıyla, orta kulak enfeksiyonu (%23), pnomoni (zatürre) (%15), gastroenterit (%7) ve altıncı hastalık (Roseola infantum) (%5) olduğunu göstermiştir.
Ateşli nöbet ile başvuran çocuklarda nöbete sebep olacak etkenleri araştırmak için uygun bir muayene ve birtakım tetkikler yapılmalıdır. Bu çocukların %3 ile 5’inde ateşli nöbet nedeni olarak menenjit (beyin zarlarının iltihabı) saptanabilmektedir. Menenjit hastalığı da %13 ile 16 oranında nöbete sebep olabildiği bilinmektedir ve hastaların %30-35’inde hiçbir muayene bulgusu saptanamayabilir. Yani menenjit üzere teşhis edilemezse sonuçları ölümcül olabilecek bir hastalık küçük çocuklarda bulgu vermeden zımnî kalabilir. Bu nedenle 12 ay ve altında ateşli havale geçiren bütün çocuklara menenjit olup olmadığını ayırt etmek için kesinlikle lumbal ponksiyon (belden omurilik sıvısı alma) süreci yapılmalıdır. EEG çekimi birinci kolay ateşli nöbette önerilmemektedir. Ailede epileptik nöbet hikayesi bulunanlarda, tek taraflı yahut komplike nöbet geçirenlerde, nörolojik gelişimi bozuk olanlarda yahut ek nörolojik sorunu olanlarda önerilebilir. MRG çekimi yeniden kolay ateşli nöbette önerilmemektedir. Fokal nöbet geçirenlerde, nörolojik bozukluk varsa ve çok uzun süren ateşli nöbetlerde (Febril Status Epileptikus) doktorun kararı ile çekilebilir.
Çocuklarda ateş (vücut ısısı) ölçümü ağız içinden, popodan, koltuk altından, alından ve kulak içinden uygun termometrelerle ölçülebilmektedir. Klasik termometreler küçük cam tüp içinde bulunan civanın ısı ile genleşmesi ve tüp içinde yükselmesi temeline dayanan bir sistemden yapılmıştır. Camın kırılma riski, değerlendirmenin bir deneyim gerektirmesi nedeniyle meskende kullanım açısından pratik değildir. Meskende kullanım için kulaktan ölçüm yapan dijital termometreler anında sonuç vermesi, görsel olarak okuma kolaylığı, eğitim gerektirmemesi nedenleriyle epeyce pratiktir.
Basit ateşli nöbetlerde kalıcı ve ilerleyici bir beyin hasarı beklenmez ve ekseriyetle âlâ huylu (selim) bir durum olduğundan çoğunlukla tedavi gerekmez. Anne babaların ateşli nöbet konusunda bilgilendirilmeleri değerlidir. Ebeveynlere meskende ateşin fark edilmesi ve denetimi önerilir. Burun akıntısı, hapşırma, öksürük, halsizlik, iştahsızlık, ishal, kusma vb. belirtiler bir enfeksiyonun, hasebiyle da ateşin habercisi olabilir. Dudaklarınızla yahut elinizin zıddıyla çocuğun alın ve ensesine dokunmakla sıcaklık artışı daha âlâ fark edilebilir. Tekrar bir ipucu olarak küçük çocuklarda ellerin ve ayakların soğuk olması, üşüme ve titreme beden ateşinin yükseldiğini gösterebilir. Tavsiye olarak çocuk bulunan her konutta bir ateş ölçer (derece, termometre) bulundurulmalıdır. Daha evvel ateşli havale geçirmiş olan çocuklar ateş fark edilir edilmez en kısa müddette bekletilmeden en yakın sıhhat kuruluşuna ulaştırılmalıdır.
Ateşi olan çocuklarda genel önlemler olarak; öncelikle giysileri çıkarılmalı, sıcaklığı yüksek olan ortamdan uzaklaştırılmalıdır. Sıhhat kuruluşuna gitmeden evvel çocuğun yaşına uygun dozda olacak biçimde konutta ateş düşürücü ilaç verilebilir. Çocuğun boynuna, ensesine, koltuk altlarına ılık suda (soğuk su değil) ıslanmış bez yahut pamuk koymak (ılık kompresyon) ateşi denetim altına almada faydalıdır. Bunlara karşın ateşi devam ediyorsa çocuğa ılık suda (soğuk su değil) duş aldırılabilir. Ateşi düşürmek için soğuk su (örneğin musluk suyu soğuktur), kolonya, alkol, sirke vs. kullanmak çocuklara ziyan verebileceği üzere kısa bir mühlet sonra ateşi daha da fazla arttırır.
7- Yalnızca ateş yükselmesi havaleye sebep olur mu?
Ateşin nasıl nöbete sebep olduğu; enfeksiyon tesirindeki beyin ısısının artması sonucu genetik yatkınlığın da rolü ile birtakım moleküllerin açığa çıkarak (glutamat vb) reseptörler aracılığıyla (IL-1β) hudut yapılarının uyarılabilirliğinin artması nedeniyle olduğu halinde açıklanmaktadır. Bu sistemler sonucunda klinik olarak 38.4 °C ve üzerindeki ateşin eşlik ettiği, bütün bedeni tutan kasılma ve/veya gevşemelerin olduğu, 10 saniye ile 10 dakika ortasında süren havale/nöbet karşımıza çıkmaktadır. Bazen sabit bakma, donup kalma, kasılı kalma, dişlerini sıkma, kenetlenme yahut büsbütün kendini bırakma biçiminde de görülebilir.
Unutulmaması gereken ateş yükselirken, yüksek iken ve düşerken de nöbet olabilir. Şayet bu nöbetler 15 dakikadan kısa sürüyor, bedenin bir kısmını değil de tamamını ilgilendiriyor, bir gün içinde bir defa oluyorsa ve ailesinde de benzeri hikaye varsa biz bu nöbetleri kolay ateşli nöbet olarak isimlendiriyoruz. Birebir gün içinde birden fazla nöbet geçirmiş ise, 15 dakikadan uzun süren nöbet ise, nöbet bedenin bir kısmında kasılmalarla olmuşsa (örneğin yalnızca kolda yahut bacakta) ve ailesinde epilepsi (sara hastalığı) varsa bu duruma da komplike (karmaşık) ateşli nöbet diyoruz
