Bazı beşerler istikrar sorunlarını baş dönmesi olarak nitelendirirler. Etrafın dönmediği bu istikrar bozukluğu bazen iç kulağa bağlı bir sorundan ötürü ortaya çıkar. Birtakım beşerler ise istikrar sağlamaktaki zorluklarını vertigo sözüyle açıklarlar. Bu söz Latince “dönmek” fiilinden gelmektedir. Bu hastalar sıklıkla kendilerinin yahut etrafın döndüğünü söylerler. Vertigo çoğunlukla iç kulak sorunundan kaynaklanır.
Hareket Hastalığı ve Deniz Tutması Nedir?
Bazı beşerler uçağa bindiklerinde yahut otomobilde bulantı hissederler, hatta bazen kusarlar. Bu duruma taşıt tutması denilir. Bir çok insan bu rahatsızlığı gemiye bindiği vakit çeker bu yüzden birebir olay olmasına karşın buna deniz tutması denir. Deniz tutması yalnızca ufak bir rahatsızlıktır. Bunun dışında rastgele bir tıbbi bozukluğun tabiri değildir. Lakin bazen yolcular bu rahatsızlıktan ötürü çok kısıtlanabilirler. Çok az bir kısmında da bu rahatsızlık seyahat bitse dahi birkaç gün daha sürmektedir.
Denge Sisteminin Anatomisi
Baş dönmesi (Dizzines, vertigo) ve taşıt tutması istikrar sistemi ile ilgilidir. Uzay araştırmacıları bu duyguya uzaysal oriantasyon demektedirler. İstikrar sistemi iç kulaktadır ve beyefendisine bedenin uzay içinde nerede olduğunu, konumunun tarafı, hangi istikamette hareket ettiği ve dönüyor mu yoksa sakin durumda mı olduğunu bildirir. İstikrar hissiniz hudut sisteminin aşağıda belirtilen kısımları ortasındaki kompleks bağlarla sağlanmaktadır.
- İç kulak (aynı vakitte labirent ismini da almaktadır.) hareketin istikametini yani dönüp dönmediğini, ileri yahut geri, bir yandan başka yana ve üst yahut aşağıya hakikat olduğunu belirler.
- Gözler bedenin uzay içindeki yerini (baş aşağı vs.) ve hareketin tarafını belirler.
- Eklemlerde ve omurgada bulunan basınç reseptörleri bedenin hangi kesiminin aşağıda olduğunu ve neresinin yere değdiğini belirler.
- Kaslardaki ve eklemlerdeki algılama reseptörleri bedenin hangi kesiminin hareket ettiğini belirler.
- Merkezi hudut sistemi (beyin ve omurilik) daha evvelki dört sistemden gelen ihtarları işler ve sonuçta uyumu sağlanmış bir algılama ortaya çıkar.
Taşıt tutmasının bulguları ve baş dönmesi, merkezi hudut sistemine başka dört sistemden birbirine zıt bildiriler geldiğinde ortaya çıkmaktadır. Örnek olarak fırtınalı bir günde uçağa bindiğinizi düşünün ve uçağınız hava akımlarından ötürü sallanmaktadır. Ama gözleriniz bu hareketi algılamamaktadır. Zira bütün gördüğünüz uçağın içidir. Bunun sonucunda beyniniz birbiriyle uyuşmayan bildiriler almaktadır. Sizi bundan ötürü uçak tutabilir. Yahut bir otomobilin art koltuğunda oturmuş kitap okuduğunuzu düşünün. İç kulağınız ve deri reseptörleriniz seyahatin hareketini algılayacaktır. Lakin gözleriniz yalnızca kitabı görecektir. Bu nedenle sizi taşıt tutabilir. Gerçek bir tıbbi örnek vermek gerekirse bir darbeden ötürü sırf bir taraftaki iç kulağınızın hasarlandığını düşünün. Hasarlı iç kulak olağan iç kulakla birebir bildirileri göndermez. Bu beyefendisine dönme aksiyonuyla ilgili yanlış bilgi verir. Kişi vertigodan yahut dönüyormuş hissinden şikayetçi olabilir. Bazen bulantı da görülür.
Hangi Tıbbi Rahatsızlıklar Baş Dönmesine Neden Olur?
Dolaşım : Dolaşım bozuklukları baş dönmesinin en sık nedenleri ortasındadır. Şayet beyniniz gereğince kan almazsa başınız dönmeye başlar. Çabucak çabucak herkes yatarken apansız ayağa kalktığında birkaç kere hissetmiştir, lakin kimi beşerler sık yahut kronik nedenlerden dolayı baş dönmesi şikayetlerinde bulunurlar. Bu arterioskleroz (damar sertliği) dan ötürü olur. Bu rahatsızlık çoğunlukla yüksek tansiyon hastalarında, şeker hastalarında ve kan yağları yüksek olanlarda görülür. Bazen de kalp işlevleri yetersiz olanlarda yahut kansızlık şikayeti olanlarda rastlanır. Birtakım ilaçlar bilhassa nikotin ve kafein beyne giden kan akımını azaltır. Dietteki çok ölçüde tuz da kan akımının azalmasına neden olur. Bazen sirkülasyonunda gerilime, sonlanmaya yahut gerginliğe bağlı olarak kimi bozukluklar olabilir. Şayet iç, kulak gereğince kan alamazsa daha özel bir baş dönmesi durumu olan vertigo ortaya çıkar. İç kulak kan sirkülasyonundaki değişikliklere çok hassastır. Bu yüzden beyin için bahsedilen zayıf kan dolanımı durumlarının hepsi iç kulak için de geçerlidir.
Yaralanma : Kafatasında meydana gelen, iç kulağı da zedeleyen bir kırık sonrasında çok,kısıtlayıcı bir vertigoyla birlikte bulantı ve işitme kaybı gelişir. Baş dönmesi birkaç hafta sürer. Bu müddet içinde olağan taraf yavaş yavaş karşı tarafın işlevlerini üstlenir.
Enfeksiyon : Virüslerden örneğin soğuk algınlığına neden olanlar iç kulağı ve onun beyinle olan hudut temaslarını etkileyebilirler. Bu berbat bir vertigoya neden olurken işitme ekseriyetle etkilenmez. Buna karşın bakteriler sonucunda oluşan enfeksiyonlarda hem istikrar hemde işitme işlevlerinin bozulmasına neden olur. Baş dönmesinin şiddeti ve güzelleşme vakti kırıklarda olduğu üzeredir.
Allerji : Bazı beşerler allerjik oldukları besinlerle yahut havadaki parçacıklarla karşılaştıklarında baş dönmesi yahut vertigo ile karşılaşabilirler.
Nörolojik hastalıklar : Multipl Skleroz, sifiliz, tümör üzere hudut sistemini etkileyen hastalıklar istikrarın bozulmasına neden olur. Bunlar ender nedenler olmasına karşın hekiminiz muayene sırasında bunları da düşünecektir.
Araç Tutmasına Karşı Ne Yapabilirim?
Her vakit bedeninizin hareketinin iç kulağınız ve gözleriniz tarafından tıpkı formda algılanabileceği bir yerde oturun. Örnek olarak otomobilin ön tarafında oturup uzak görünümlere bakabilirsiniz yahut geminin güvertesi ne çıkıp ufku izleyebilirsiniz yada uçakta cam kenarında oturup dışarıyı seyredebilirsiniz. Uçak seyahatlerin da hareketin en az olduğu kanat üstüne denk gelen koltukları tercih edin.
Eğer otomobil sizi tutuyorsa kitap okumayın yada zıt taraftaki koltuklara oturmayın.
Araç tutması olan bir diğer yolcuyla konuşmayın yahut onu izlemeyin.
Yolculuktan çabucak evvel yada seyahat sırasında keskin kokulardan, baharatlı ve yağlı yiyeceklerden uzak durun. Araştırmalar halk ortasında yaygın olarak kullanılan formüllerin aktifliğini bilimsel olarak kanıtlayamamıştır.
Doktorunuz tarafından tavsiye edilen ilaçlardan birini seyahatinizden evvel alın. Bu ilaçlardan kimileri reçetesiz olarak da satın alınabilir. Sakinleştirici yahut hudut sistemini etkileyen ilaçlar için hekiminizin reçetesi gerekir. Kimileri hap yahut fitil formundadır kimileri ise (scopolamine) kulak ardına yapıştırılabilen bantlar biçimindedir.
Şunu hatırlayın: Baş dönmesi ve araç tutması olaylarının büyük çoğunluğu hafiftir ve kişi bunu kendi kendine tedavi edebilir. Fakat ağır yahut giderek daha da ağırlaşan olaylar Kulak Burun Boğaz, istikrar ve hudut sistemi konusunda uzman bir tabip tarafından takip edilmelidir.
Doktor Baş Dönmesi İçin Ne Yapar?
Doktorunuz baş dönmesini tanım etmenizi isteyecektir. Bunun bir göz kararması mı yoksa bir hareket hissi mi olduğunu, ne kadar sürdüğünü, işitme kaybı yahut bulantı ve kusma olup olmadığını soracaktır. Hangi durumların baş dönmesi oluşturduğu da sorulabilir. Genel durumunuz, ilaç alıp almadığınız, baş travması, son vakitlerde geçirilmiş bir enfeksiyon, ve kulağınızla, hudut sisteminizle ilgili birçok soruya karşılık vermek durumunda olabilirsiniz. Hekiminiz kulağınızı, burnunuzu ve boğazınızı muayene ettikten sonra hudut sistemiyle ilgili birtakım testler yapacaktır. İç kulak hem işitme hem de istikrarla ilgili olduğu için istikrardaki bir bozukluk işitmeyi de etkileyecek yahut bunun aksisi olacaktır. Bu nedenle hekiminiz işitme testi (odiogram) isteyebilir. Birtakım durumlarda kafatasınızın röntgenini, tomografisini yahut manyetik rezonans ile görüntülenmesini yahut iç kulağınızı uyarmak için kullanılan sıcak yahut soğuk sudan sonra göz hareketlerinizi izleyecek bir test (elektronistagmografi – ENG) isteyebilir. Birtakım durumlarda da kalbinizin değerlendirilmesini yahut kimi kan testlerini önerebilir. Her hasta için her test gerekmemektedir. Hekiminizin kararı hangi testlerin gerekli olduğunu belirleyecektir. Benzeri olarak önerilen tedavi de konulan teşhis ile bağlantılı olacaktır.
Baş Dönmesini Azaltmak İçin Ne Yapabilirim?
Ani durum değişikliklerinden kaçının. Örnek olarak yatar durumdan ansızın ayağa kalkmayın yahut bir taraftan başkasına ani olarak dönmeyin.
Aşırı baş hareketlerinden (özellikle üst bakmak) yahut süratli baş hareketlerinden kaçının.
Dolaşımı bozacak (nikotin, kafein ve tuz) eserlerinin kullanımını azaltın.
Baş dönmenize neden olan stresden, sinirlilikden uzak durun ve allerjiniz olan unsurlara maruz kalmamaya çalışın.
Baş dönmeniz olduğunda otomobil kullanmak tehlikeli alet kullanmak yahut merdiven tırmanmak üzere ziyan verebilecek aktivitelerden uzak durun.
